Türkiye’de medyanın geleceği: Demokratik gerileme, baskılar ve reform ihtiyacı

Batı Balkanlar ve Türkiye’den dokuz kuruluşun bir araya geldiği sivil toplum eylemi "Bizim Medyamız (Our Media)" yeni rapor yayımladı.

Arnavutluk, Bosna-Hersek, Kosova, Karadağ, Kuzey Makedonya, Sırbistan ve Türkiye’den temel medya eğilimlerini analiz eden rapor, ifade özgürlüğü ile gazetecilerin hak ve sorunları üzerine bir bakış sunuyor.

IPS İletişim Vakfı/bianet’in proje ortakları arasında yer aldığı raporun Türkiye ile ilgili kısmını yazan isimse vakfın araştırma koordinatörü Sinem Aydınlı.

Bu yönüyle rapor, medya alanında kısıtlayıcı yasal düzenlemeler, ekonomik istikrarsızlık ve medya sahipliğindeki tekelleşmenin gazeteciliğin geleceğini tehdit ettiğini ortaya koyuyor. Gazetecilere yönelik baskılar, medya finansmanındaki eşitsizlikler ve sansür uygulamaları, ifade özgürlüğünü doğrudan etkileyen unsurlar arasında gösteriliyor.

Baskı altındaki medya ortamında zor bir görev: Türkiye’de medya özdenetimi

28 Kasım 2023

Medya ortamında daralan özgürlük alanı

Raporun bulgularına göre, Türkiye’de medya sahipliği büyük ölçüde hükümete yakın şirketler arasında yoğunlaşmış durumda. Türkiye’de medya kuruluşlarının yüzde 80’inden fazlasının sahiplerinin iktidar partisi AKP’yle ekonomik ve siyasi bağları bulunuyor.

Kamu ihalelerinden yararlanan büyük holdingler, medya kuruluşlarını kontrol ederek editoryal bağımsızlığı zayıflatıyor ve çoğulculuğu engelliyor.

Basın İlan Kurumu (BİK) tarafından uygulanan ilan yasakları ve para cezaları, bağımsız medya kuruluşlarının ekonomik sürdürülebilirliğini zorlaştırıyor. Aynı zamanda, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) tarafından verilen yayın yasakları ve cezalar, hükümetin eleştirildiği içeriklere yönelik baskıyı artırıyor.

Dijital medya da devletin denetimine girdi. 2020’de yürürlüğe giren sosyal medya yasası ve 2022’de yürürlüğe giren “dezenformasyon yasası”, iktidarın internet üzerindeki kontrolünü genişletti. Google’ın algoritmalarının hükümet yanlısı medya kuruluşlarını öne çıkarması, bağımsız gazeteciliğin görünürlüğünü kısıtlayan bir diğer unsur olarak öne çıkıyor. 

Temsiliyet azalıyor: Kürt medyası ve azınlık medyaları risk altında

Temsil meselesi hem medya kuruluşlarına kimin sahip olduğu hem de kimin sesinin duyulduğu açısından önemli bir sorun. Türkiye’nin kutuplaşmış medya ortamında kadınlar, LGBTİ+lar, azınlıklar ve muhalif siyasi görüşler ciddi şekilde temsil edilmiyor.

Lozan Antlaşması kapsamında tanınan azınlık topluluklarının medya kuruluşları da devlet desteğinden mahrum bırakılıyor. BİK’in azınlık medyasına sağladığı desteği büyük ölçüde kesmesi, Ermeni, Rum ve Yahudi gazetelerinin sürdürülebilirliğini tehdit ediyor.

Rapor, Kürt gazetecilere yönelik baskıların devam ettiğini, medya kuruluşlarının sık sık “terör” suçlamasıyla karşı karşıya kaldığını belirtiyor. Kürt medyasının büyük bölümü kapatılmış veya baskılar nedeniyle faaliyetlerini sınırlandırmış durumda.

Medya güvenilirliği ve katılım azalıyor

Türkiye’de medyaya güven giderek azalıyor. Raporda yer alan verilere göre, kamunun medya kuruluşlarına duyduğu güven yüzde 35 seviyesine kadar gerilemiş durumda. Bunun başlıca sebepleri arasında siyasi etkileşim, tek taraflı yayınlar ve sansür mekanizmaları yer alıyor.

Ayrıca, bağımsız gazeteciler için ekonomik güvencesizlik büyüyor. Serbest çalışan gazetecilerin büyük bölümü sigortasız ve düşük gelirle çalışmak zorunda kalıyor. Medya okuryazarlığı da düşük seviyede ve bu durum, dezenformasyona karşı savunmasızlığı artırıyor.

Gerileyen koşullar ve reform çağrısı

Türkiye, Demokrasi Endeksi’nde 167 ülke arasında 102. sırada yer alarak hibrit rejimler kategorisinde kalmaya devam ediyor. Yolsuzluk Algısı Endeksi’nde ise 165. sıraya kadar geriledi.

Rapor, Türkiye’nin medya özgürlüğü, şeffaflık ve yargı bağımsızlığına yönelik köklü reformlar yapmadığı sürece demokratik gerilemenin süreceğini belirtiyor. Gazetecilerin korunması, medya finansmanında adil dağılımın sağlanması ve ifade özgürlüğünü garanti altına alan hukuki düzenlemeler getirilmesi gerektiğine dikkat çekiliyor.

Sinem Aydınlı da raporda şu değerlendirmeyi yapıyor:

Türkiye’de medya ve demokrasi alanı, kısıtlayıcı yasal çerçeveler, ekonomik istikrarsızlık ve medya sahipliğinde çapraz mülkiyet yapısı nedeniyle ifade özgürlüğü ve çoğulculuğu engelleyen kritik zorluklarla karşı karşıya. Dijitalleşme haber tüketimini dönüştürmüş olsa da iktidarın çevrimiçi platformlar üzerindeki denetimi, sansür endişelerini ve otosansür pratiklerini artırıyor. Kamunun medyaya güveni, siyasi etkiler ve yanlı haber algıları nedeniyle düşüş göstermeye devam ediyor. Demokrasi de benzer şekilde sorunlarla dolu, küresel listeler Türkiye’de demokratik gerilemeye işaret ederken yargı bağımsızlığına ilişkin endişeler devam ediyor. Ülkede yüksek seçmen katılımlı genel seçimler olsa da bu, demokrasinin gücü olarak değil sadece demokrasinin pratik edilmesi bağlamında bir örüntü olarak yorumlanabilir. Yargının bağımsızlığını sağlamak, çoğulcu bir medya ortamı oluşturmak, şeffaflığı artırmak ve basın özgürlüğünü korumak için acil ve kapsamlı reformlar gerekiyor.

Raporun Türkçe ve İngilizcesine buradan, raporun Türkiye'ye dair veri setine de buradan ulaşabilirsiniz

Proje hakkında

Bizim Medyamız: Medya Okuryazarlığının ve Aktivizminin Çoğaltılması, Kutuplaşmanın Önlenmesi ve Diyalogun Teşvik Edilmesi için Sivil Toplum Hareketi" projesi üç yıl sürecek.

Projenin ilk odağı, Balkanlar ve Türkiye'de, STK'lerin, medya profesyonellerinin, genç aktivistlerin ve kamunun; medya özgürlüğünün yanında medyanın gelişimine ve sürdürülebilirliğine dair eğilimler ve zorluklar hakkında kapasite geliştirmelerini sağlamak olacak.

AB tarafından finanse edilen ve 2023 – 2025 yıllarını kapsayacak "Bizim Medyamız" projesinin partnerleri şöyle:

Güney Doğu Avrupa Medya Profesyonelleşmesi Ağı (SEENPM), Arnavutluk Medya Enstitüsü (Tiran), Mediacentar Vakfı (Sarajevo), Kosova Basın Konseyi, Karadağ Medya Enstitüsü (Podgorica), Makedonya Medya Enstitüsü (Üsküp), Novi Sad Gazetecilik Okulu (Novi Sad), Barış Ensitüsü (Ljubljana), bianet (Türkiye)

Yeni bir sivil toplum hareketi: Bizim Medyamız

17 Nisan 2023

(HA)