DÜNYADA DEMOKRASİ KRİZİ
"Türkiye, başaşağı 'otoriter rejim'e yol alıyor"
"The Economist İstihbarat Birimi"nin 2024 raporunda kamuoyunda demokratik değerlere yönelik destek yüksek kalsa da, demokrasinin pratikteki işleyişi konusunda küresel ölçekte memnuniyetsizliğin arttığı belirtiliyor.
Raporda Küresel Ortalama Demokrasi Endeksi puanı 2006'da 5,52'yken, son raporda bu puan 5,17'ye düşürüldü. Ayrıca demokrasiler olarak sınıflandırılan ülke sayısının da 79'dan 71'e düştüğü gözlemlendi.
"Hibrit rejim" Türkiye'nin düşen puanları
Türkiye'nin de demokrasi puanında düşüş kaydedilirken, ülke "hibrit rejim" olarak kategorize ediliyor. Buna göre Türkiye'nin demokrasi puanı 2023'te 4,33'ken 2024'te 4,26 olarak belirlendi.
Raporda en yüksek puanı 9,81 ile Norveç alırken, en düşük puanlı ülke ise 0,25 ile Afganistan oldu.
Değerlendirme nasıl yapılıyor?
Economist Intelligence Unit'in bu endeksi, 2006'da yayınlanmaya başladı. O tarihten bu yana yıllık olarak güncellen endeks, küresel çapta seçim süreçleri ve çoğulculuk, hükümetlerin işleyişi, siyasi katılım, siyasi kültür ve sivil özgürlükleri baz alıyor. Bu kategorilerdeki 60 göstergeye dayalı olarak her ülkeye 0 ile 10 arasında puan veriliyor.
Rapor demokrasilerin zayıflamasına ilişkin tespitinin gerekçelerini, "hükümetlere yönelik güvenin azalması", "politikacıların ve partilerin seçmenleri[ni] etkili bir şekilde temsil edememesi", "partiler ve seçmen tabanları arasındaki kopukluk", "sorunların çözülememesi ve yeni siyasi fikirlerin eksikliği" şeklinde özetliyor.
Tüm bunlardan hareketle analizde dünyanın "demokrasi bunalımı" yaşadığı sonucuna varılıyor.
Dört rejim kategorisi
"Birim"in Demokrasi Endeksi demokrasileri ölçme ve değerlendirmeyi dört kategori üzerinden gerçekleştiriyor:
1. Seçim süreci ve çoğulculuk
2. Medeni haklar
3. Hükümetin işleyişi
4. Siyasi katılım
Bu maddelerden hareketle ülkeler de dört rejim türü içinde sınıflandırıldı:
1. Tam demokrasi
2. Kusurlu demokrasi
3. Karma rejim
4. Otoriter rejim
Tam demokrasi kategorisinde sınıflandırılanlar arasında Norveç, Yeni Zelanda, İsveç, İzlanda, İsviçre, Finlandiya, Danimarka, İrlanda, Hollanda, Yunanistan, Almanya, Kanada, İngiltere, İspanya, Portekiz ve Avusturya gibi gelişmiş ülkeler yer alıyor. Bu kategoride ayrıca Uruguay, Japonya, Estonya, Çek Cumhuriyeti, Tayvan ve Mauritius gibi İskandinav veya Batı Avrupa dışı ülkeler de göze çarpıyor.
Kusurlu demokrasiler arasında ise ABD, Fransa, İtalya, Belçika'nın yanı sıra İsrail, Şili, Botsvana, Polonya, Güney Afrika, Sırbistan, Bulgaristan, Polonya, Arjantin ve Güney Kore gibi ülkeler var.
Türkiye ise hibrit rejimler kategorisinde konumlandırılıyor. Burada Türkiye'nin yanı sıra Ermenistan, Bosna, Gürcistan, Tunus, Uganda, Gambiya, Fas, Kenya, Tanzanya, Meksika, Peru, Nijerya ve Romanya gibi ülkeler sıralanıyor.
Demokrasi açısından en kötü kategori olan otoriter rejimler için de Afganistan, Çin, Küba, İran, Mısır, Suudi Arabistan, Suriye, Venezuela, Rusya gibi ülkeler sayılıyor.
Karma/hibrit rejimden ne anlaşılıyor?
Endekste Türkiye'nin de yer aldığı karma/hibrit rejimler, genellikle seçimlerin hem özgür hem de adil olmasını önleyen önemli usulsüzlüklerin olduğu yerler olarak tanımlanıyor.
Bu değerlendirme kapsamında karma rejimlerde hükümetin muhalefet partileri ve adayları üzerinde yaygın bir baskı söz konusu: "Yolsuzluk yaygınlaşma eğiliminde ve hukukun üstünlüğü zayıf, sivil toplum zayıf, tipik olarak gazetecilere yönelik taciz ve baskının yanında yargı bağımsız değil."
Raporda ayrıca hibrit rejimlerin seçim demokrasisinin ögelerini otoriter davranışlarla birleştirdiği, otoriter rejimlerin ise siyasal çoğulculuktan tamamen yoksun olduğu ifade ediliyor.
Türkiye'ye verilen 4,26 demokrasi puanı, ülkeyi karma rejim sınıflandırmasının alt kesimlerine yerleştiriyor. Türkiye toplamda 167 ülke arasında 103. sırada.
Alt kategorilere düşen ülkeler
Bazı ülkelerin 2006'dan bu yana iç politikada yaşanan değişiklikler nedeniyle kategorilerinin değiştirildiği de göze çarpıyor. Bu ülkelerin başında Fransa ve Güney Kore geliyor. İki ülke de önceki endekslerde tam demokrasi olarak nitelenirken, 2024 raporunda kusurlu demokrasi olarak sınıflandırıldı.
Paraguay ve Romanya ise daha önce kusurlu demokrasi olarak görülürken artık karma rejim kategorisinde. Moritanya da bir kategori aşağı inerek otoriter rejim diye nitelendi.
Türkiye kötüye gidiyor
Endekste yer alan bölgedeki 21 ülkeden beşinin (Lüksemburg, Portekiz, İspanya, İsviçre ve İngiltere) puanlarını iyileştirdiği ifade ediliyor. 10 ülke puanlarını korurken, altı ülkenin ise (Fransa, Almanya, Yunanistan, İzlanda, İtalya ve Türkiye) kötüleştiği belirtiliyor.
Son olarak rapor, dünya genelinde demokrasileri düzeltmede ve güçlendirmedeki başarısızlığın yalnızca iç politikada olumsuz sonuçlara yol açmayacağını, aynı zamanda dünya genelinde otokrasileri cesaretlendireceğini ve demokrasi için mücadele edenleri demoralize edeceğini öngörüyor.
(AEK)
