"Sığınma Evlerinde 'Kelimelerim Değişti' Diyen Kadınlar Tanıdım"

Petrol-İş'in iki aylık Kadın dergisi Nisan sayısının dosya konusu kriz. Şule Daldal'la bu konuda yapılan söyleşi dışında dergide 8 Mart'ta yapılan kadın işçi şenliğine, Iraklı kadın işçilerle söyleşilere, Kadın ve Beden Hakları ve Üreme Sağlığı Eğitimi hakkında Antalya'da Novamed'li kadınlara yer veriliyor.

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu'na(SHÇEK) bağlı kadın konukevlerinde yaşayan kadınların durumunu anlatan sosyolog Pınar Akkuş'la yapılan söyleşiyi dergiden alıntıyoruz.

Kendinizi tanıtır mısınız?

Adım Pınar Akkuş, sosyoloğum. 28 yaşında­yım. Yaklaşık 4 yıldır Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu'nda (SHÇEK) çalışıyorum.

Kurumdaki göreviniz nedir?

Sosyal Hizmetler'e bağlı farklı kurumlarda sos­yolog unvanıyla kurumun bize verdiği görevleri yerine getiriyoruz. Daha çok toplumsal içerikli konularda rol oynuyoruz. Grup çalışmaları, ihti­yaç üzerine çalışmalar, organizasyonlar, koor­dinasyon işleri gibi.

Kuruma bağlı bir Kadın Konukevi'nde görev yapmıştınız sanırım...

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu'na (SHÇEK) bağlı bir kadın konukevin­de görev yapıyordum. Sosyolog olarak çalış­tım, daha çok kadınlara yönelik grup çalışma­ları planlamaya çalıştık. Örneğin, gazete saati dediğimiz toplu buluşma saatlerimiz vardı.

Kadın konukevinden biraz söz eder misiniz, nasıl bir yer, kimler kalabili­yor?

Kuruma bağlı bir yer. Kadınlar oraya doğrudan gelmezler, il Sosyal Hizmetler Müdürlüğü'nün yönlendirmesiyle gelirler ve kabulleri yapılır. Belirli değerlendirme kriterleri vardır, o kriter­lere uyan kadınlar konukevlerine kabul edilirler ve en az üç ay olmak üzere kalırlar.

Ancak üç ay içerisinde belirli problemlerini halledemeyen kadınlara da kimse "süren doldu çık" de­mez. Bu süre, zaman zaman bir buçuk iki yıla kadar uzayabiliyor.

Ne tür sorunları halledememiş oluyor­lar genelde?

Kadın konukevlerine müracaat eden kadınların çoğu yoğun bir şiddet görmüş oluyorlar. Her zaman fiziksel olmasa bile psikolojik ya da ekonomik istismara maruz kalmış olabiliyor­lar. Bunun etkilerini silemediklerinden dolayı kendine güven problemleri olduğu için, ya da 4-5 çocuğu olduğu için hareket alanları çok daralıyor.

Gerçekten çok büyük bir travma yaşamış olabilir, tecavüz, töre cinayetinden kaçış, yoğun bir kıskançlık olayı gibi...  Zaten bu durumdaki bir kadının üç ay içerisinde bir şey yapmasını beklemek akla uygun değil. Gözlemlerime göre, bir buçuk iki yıla kadar kalanlar oluyordu.

Kadın konukevlerine başvuran kadın­lar neler yaşıyorlar, ne tür sorunlardan kaçıyorlar?

Bize başvuran kadınlarda töre önemli bir yer tutuyor, çok büyük bir kısmında töre cinaye­tinden kaçış var. Çok yoğun şiddet gördüğü için kaçanlar var. Az da olsa, psikolojik baskı gördüğü için kaçan da oluyor. Fiziksel bir şey olmasa bile, evde şiddetli geçimsizlikten, psi­kolojik işkenceden kaçan kadınlar da var. Biraz da bilinç düzeyiyle ilgili.

Bir de, yurt ve yuvalar­da yetişen kız çocuklarının döngüsel olarak ge­lip dayandığı bir kurum da oluyor konukevleri, ister istemez. Çünkü iyi bir adaptasyon yaşayamamışsa ve kendini ekonomik olarak kurtaramamışsa, yine dönüp dolaşıp geleceği yer SHÇEK içinde yaşına göre bir kurum oluyor.

Böyle bir kadın prototipi de var. Bir de çocuk hamileler var tabii ki özellikle aile içi, yani ensest ilişkiler sonucu hamile kalan kız çocukları da yüksek bir oran müracaatçılar içerisinde. Bir de çocuğunun yaşadığı ensest ya da teca­vüz gibi olaylardan dolayı ailenin yıkılmasından kadın sorumlu tutulduğu için ailesinden kaçan­lar oluyor.

Müracaat eden kadınların eğitim du­rumlarıyla ilgili bir genelleme yapıla­bilir mi?

Her kesimden kadının başvurduğunu söyle­mek pek doğru olmayacaktır. Üniversite me­zununa ben açıkçası şahit olmadım. Lise me­zunları var, ama genellikle ilkokul mezunları ya da okuryazar diyebileceğimiz kesim var daha fazla. Hiç okuma yazma bilmeden kadın konukevine gelen çok fazla yok, genelde okuma yazması oluyor.

Ne gibi şartlar aranıyor konukevinde kalmak üzere başvuruda bulunan ka­dınlarda?

Daha önce de söylediğim gibi, bunun kararı­nı direkt biz vermiyoruz. Ama yapılan değer­lendirmede kadının gerçekten mağdur olup olmadığına inanılması gerekiyor. Kadının sürekli kadın konukevlerinde kalmıyor olması gerekiyor. Örneğin bir kentteki konukevinde bir ay kalıp, diğer kentte de bir ay kalmaması, yani alışkanlık haline getirmemesi gerekiyor.

Yani gerçekten acil ihtiyacını karşılamak için oraya gelmiş olması gerekiyor. Onun dışında seks işçilerinin konukevlerinde kalmasına izin verilmiyor, çünkü diğer kadınları da o sektöre yönlendirebiliyor. Bu tarz şeyleri gözlemliyo­ruz ve önlenmeye çalışılan, çok tehlikeli bir durum. Özellikle kadın konukevlerine sığı­nan küçük yaştaki anneler için çok tehlikeli. Onların alınmaması, daha doğrusu mağdursa alınması, alışkanlık yapmıyorsa alınması, ger­çekten ihtiyacı varsa alınması uygun bulunu­yor.

Başvuru sayısı hakkında bir şey söyle­yebilir misiniz? Başvuran kadınlardan ne kadarı kabul ediliyor? Kadın konu­kevleri ihtiyaca yeterince cevap vere­biliyor mu bu anlamda sizce?

Yaklaşık bir şey söylemek gerekirse, son dö­nemlerde aslında kadın konukevlerine ulaşan kadın sayısında bir artış var. Medyanın etkisi olabilir, bu artışın olması olumlu.

Aslında şid­dete maruz kalan kadın sayısı az değil, ama ulaşan kadın sayısı hep az oluyordu. Birtakım kampanyalar, medyanın bilgilendirmesi, yerel yönetimlerin bazı kampanyaları ve bilgilendir­meleri, muhtarlıklarda, halk eğitim merkezlerinde, toplum merkezlerinde yapılan  eğitim çalışmalar, tüm  bunlar sayıyı arttırdı. Ama tabii ki yine de çok yetersiz.

Çok fazla başvuru olmadığını  düşünüyorum, çoğu susuyor, bu anlamda başvuruların çoğu karşılanıyor. Kadın konukevlerinde kapasite genelde hep doludur.

Size ulaşmak isteyenler  ne yapmalı?

Sosyal Hizmetler il Müdürlüğü'ne başvurabilir ya da emniyet kanalıyla bize ulaşabilirler.

Peki SHÇEK olarak, kadınların konu­kevlerine ulaşma yollarını arttırmak için neler yapılıyor?

Alo 183 hattı var, onun üzerinden bir kanal var. Aile içi şiddetle ilgili son dönemde çıkan "Aile içi Şiddete Göz Yumma!" şeklinde bilgi­lendirme kampanyaları oluyor. Onun dışında şu aralar Hürriyet Gazetesi'nin bir kampanyası var: "Aile içi Şiddete Son!". 0 hat da bizimle çok sıkça paslaşan bir hattır. Çünkü hem psi­kolojik destek veriyor telefonda, aynı zamanda da arayan kadınları belli kurumlara yönlendir­meye çalışıyor.

Konukevinde kalan kadınların toplu­ma adaptasyonu için çalışmalar ne­ler? Kadınların çaresizlik duygusuna saplanıp kalmaması ve konukevinde kalmayı alışkanlık haline getirmemesi için neler yapıyorsunuz?

Sosyal faaliyetlere katmaya çalışıyoruz ka­dınları. Bir de mümkün olduğunca psikolojik destek almalarını sağlıyoruz. Kurumda çalışan psikologlarımız var. Psikologla zaten sürekli görüşme ihtiyacı duyuyor kadınlar, ya da psi­kolog olması da şart değil, çok güvendiği baş­ka bir meslek elemanıyla da paylaşma ihtiyacı duyuyor. Mümkün olduğunda psikolojik ya da psikiyatrik tedavisinin yapılıyor olması gereki­yor. Onun dışında bizim tarafımızdan sürekli iş bulma, işe atılma, kendine güvenmeyle ilgili motivasyonu sağlama açısından paylaşımlar oluyor. Mesela iletişimle ilgili gruplarımız olu­yor. Kendini nasıl ifade edeceksin? Kendine güveni olmadığı için, sürekli bastırıldığı için çoğu iki kelimeyi bir araya getiremeyecek du­rumda. En basit, nasıl merhaba diyeceğinden kendini nasıl tanıtacağına kadar... bu tür grup­lar da oluyor.

Örneğin terapi amaçlı resim eğitimlerimiz, okuma gruplarımız oluyor. Okuma gruplarında gazete okuyoruz, hiç okuma yazması olma­yanlar halk eğitimlere yönlendiriliyor okuma yazma öğrenmeleri için. Dışarı çıkmaları sakıncalı olan, saklanması gereken kadınlar için halk eğitimden hoca'ar getirtiliyor.

Kadınların ilgisi oluyor mu bu gruplara?

Okuma yazmayı öğrenmek  çok önemli onlar için. Yarın öbür gün kendi başına dışarıya çıktığında okuma zorunda. 0 yüzden  okuma yazmayı öğrenmeyi çok  büyük bir fırsat olarak görüyorlar ve buna asılıyorlar. .Gazete gruplarında

da güncel sorunlar, örneğin kriz, kadınlara yönelik ta­ciz, tecavüz, neyle ilgileniyorlarsa o konuyla ilgili konuşuluyor. Benim görev yaptığım yer­de sinemaya, tiyatroya ya da konsere gitme imkânımız da vardı. Dikiş nakış kursları var mesela, üretim yapabileceği, yatkın olduğu işler, örneğin kırkyama kursları var, el sanatları atölyesinde isteyen provalı dikiş yapabilecek konuma gelebiliyor, isteyen süs eşyalarıyla uğraşabiliyor.

Geçim sorunlarını nasıl hallediyor ka­dınlar, çocukları olanların eğitim mas­rafları nasıl karşılanıyor?

Okula giden çocukların masrafları kurum ta­rafından karşılanır. Kreşe gidiyorsa, ücretsiz kreş desteği sağlanır. Okul kıyafetinden gün­lük kıyafetine kadar, kurum karşılar. Yiyecek, içecek, barınma, temizlik, hepsini karşılar. En temel ihtiyaçlarında herhangi bir sıkıntı yaşan­mıyor.

Örneğin töre cinayetinden kaçarak gelmiş bir kadının dışarı çıkıp bir iş araması çok güç. Bu tür kadınların konukevlerinde geçirdikleri süre, diğerlerinden daha uzun oluyor. Ancak çok güvenlikli bir iş bulunursa oraya yerleştiriliyor. Töre cinayetinden kaçan kadınların genelde çalıştığı işler temizlik işi, okulda hademelik vs. görevler oluyor, evde bakım hizmeti, yatılı olarak yaşlılara, çocuklara veya hastalara ba­kıyorlar. Onlar için durum gerçekten çok güç. Ama bu tarz korkuları olmayan kadınların to­parlanması daha kolay oluyor, daha kolay işe giriyorlar.

Hukuki süreçte ne gibi yardımlarınız oluyor?

Avukat desteğimiz var, Baro'nun Kadın Hakları Komisyonuyla iletişime geçilip destek alınıyor ve takip ediliyor o süreç. Eğer kadın boşanma davası açmak istiyorsa boşanma davası, eğer tecavüze uğramışsa, bununla ilgili bir dava aç­mak istiyorsa onunla ilgili destek veriliyor.

Konukevine "sığınma" ihtiyacı olan kadınlara ne önerirsiniz?

Öncelikle yaşadıkları şiddeti normal gibi gör­memeleri, içselleştirmemeleri, bunun bir çö­zümü olduğunu bilmeleri gerekiyor. Başka bir yaşam mümkün. Evet, çok zor, ekonomik se­beplerden ötürü. Ama ben "denemeye değer" diyorum, çünkü bir çıkış yaratmak gerekiyor. 0 çıkışsızlığın içerisinde, kendine olan saygı­nı yitirmektense biraz daha mücadele etmek gerekiyor. Ve bize çok zor şartlar altında, ço­cuğuyla, çok uzak illerden, belki sürüklene sü­rüklene, belki parasızlıktan dolayı haftalar sü­ren yolculuklarla gelip çok mutlu olan, kendini ifade ettiğini düşünen, "kelimelerim değişti" diyen kadınlar tanıyorum. 0 yüzden de, eğer böyle bir şiddet yaşıyorlarsa buna hayır deme­lerini istiyorum.(SZK/EZÖ)