Hak odaklı habercilik nedir, bianet nasıl yapıyor?

Atölye BİA’nın 2020 Güz Dönemi Programı Temel Gazetecilik Atölyesi’nin ilki bugün başladı. Atölyenin ilk oturumunda gazeteci Ahmet Tulgar, Esra Açıkgöz, Bahadır Özgür, Prof. Dr. Sevda Alankuş ve bianet yayın yönetmeni Nazan Özcan bizlerleydi. Atölye birer gün arayla 2 Kasım'a kadar sürecek.

Gazeteci Ahmet Tulgar, Esra Açıkgöz ve Bahadır Özgür’ün katılımıyla başlayan atölyeye, farklı şehir ve üniversitelerden 12 kişi katıldı. Güz Dönemi Programı Kasım ve Aralık aylarında da gerçekleşecek.

Tanışma oturumunu takiben Prof. Dr. Sevda Alankuş, “Hak odaklı habercilik nedir, nasıl yapılır, örnekleri nelerdir?” adlı bir sunum gerçekleştirdi.

"Gazeteci, nefreti körüklemekten kaçınmalı"

*Atölye oturumu

"Hak haberciliği sadece insan hakları ihlallerini haber yapan habercilik değildir. İhlaller kadar hak kazanımlarını da haberleştiren, takip eden, herhangi bir haber yaparken de konu ne olursa olsun yeniden hak ihlaline sebep olmayan haberciliktir” diyerek hak haberciliğini açıklayan Alankuş, Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluklar Bildirgesi’nden bahsetti ve bunları şöyle sıraladı:

• Gazeteci başta demokrasi, barış, hukukun üstünlüğü, laiklik ve insan hakları olmak üzere; insanlığın evrensel değerlerini, çok sesliliği ve farklılıklara saygıyı savunur.
• Gazeteci milliyet, ırk, etnisite, cinsiyet, cinsel kimlik, cinsel yönelim, dil, din, mezhep, inanç, inançsızlık, sınıf, dünya görüşü ayrımcılığı yapmadan, tüm uluslar, halklar ve bireylerin haklarını tanır, saygı gösterir.
• Gazeteci, insanlar, uluslar ve topluluklar arasında nefreti, düşmanlığı körükleyici yayından kaçınır.

Haber ve bilgi edinme hakkı

Haber/bilgi edinme hakkı ve gazetecinin kamusal sorumluluğundan bahseden Alankuş, şöyle devam etti:

"Bir ülkenin temelinde haber alma ve bilgi edinme hakkının insanın en temel haklarından bir tanesi olması yatar. Gazeteci ifade özgürlüğü çerçevesinde, haber alma ve bilgi verme/alma görevini kamu adına yerine getirir, bu yüzden de kamusal sorumluluğu vardır. Başka bir ifadeyle sorumluluğu önce kamuyadır.

"Kamu elbette çok soyut bir kavram, isterseniz bunu topluma, din, ulus, cinsiyet, yaş vb. ayrımı yapmaksızın bütün bireylere hatta canlılara ilişkin bir sorumluluk olarak anlayalım."

Diğer yandan haberin önemli olduğunu söyleyen Alankuş, haberin hiçbir zaman sadece haber olmadığını, haberin bizi yakın çevremizden başlayarak dünya üzerinde olup bitenler konusunda bilgilendirdiğini ve dünyayı bir anlama/açıklama çerçevesi de sunduğunu vurguluyor.

"Haber tanımı sorunlu"

Haber tanımının da sorunlu olduğunu söyleyen Alankuş, şöyle devam etti:

“Haberin güncel olması, yeni olması, olağandışılık taşıması, bir çatışma/gerilim taşıması, bize coğrafi olarak yakın yerlerle ilgili olması, önemli/ünlü kimseler, şöhretler ile ilgili olması gerekli denir ancak bu haberin süreç odaklı değil sonuç odaklı hazırlanmasına neden olur. Haber takibini önemsizleştirebilir. Haber uzlaşma, barış, müzakere yerine savaşı, çatışmayı, şiddeti öne çıkaran, yeniden üreten/hatta kışkırtan bir türe dönüşür.

"Dezavantajlı grupların ya fail ya da kurban olduklarında haber konusu olabilmelerine aksi halde yok sayılmalarına neden olmaktadır.

"Nihayetinde haber beyaz, heteroseksüel, varsıl, egemen etnik kimlikten ve dinden erkek merkezli hale gelmektedir."

Haberin doğruluğu ve kesinliği

*Örnek haberler

Alankuş, haberin doğru ve kesin olması gerektiğini vurgulayarak şöyle devam etti:

"Haberin doğru ve kesin olması gereklidir. Bu da haber kaynağı konusunu önemli kılar. Haberin kesinliği en az iki kaynağa gidilerek sağlanmalıdır. Bu uygulamada resmi otoritelere başvurunun kesinliğin/doğruluğun garanti olarak görülmesi şeklinde işlemektedir. Oysa bu haberi yine yapısal olarak yanlı, hegemonik, askeri, sivil, kültürel seçkinler merkezli kılar.

"Haberin dengeli ve tarafsız olması için iki tarafın görüşlerine yer vermek gerekir. Oysa gerçek iki tarafın görüşleri alınarak resmedilemeyecek kadar çok katmanlıdır. Tarafların kim olacağı da yine bir seçim/tercih konusudur.

"Gerçek 6 tane soruya cevap vermekle tarif edilemeyecek, ortaya çıkarılamayacak kadar katmanlı ve karmaşıktır. Haberi yazarken de ters piramit kuralına bağlı kalmak, haberi bağımsızlaştırır, sonuç odaklı kılar."

"Dezavantajlı gruplar görmezden geliniyor"

Türkiye’de ana akım haberciliğinin özet olarak; mülteciler de dahil olmak üzere dezavantajlı grupları genel olarak görmezden gelerek, yalan veya kurgu haberlerin konusu kılarak, onları ancak fail ya da mağdur olduklarında hatırlayan, dolayısıyla sadece olumsuz haberlerin öznesi kılarak yapıldığını söyleyen Alankuş, hak haberciliği için yapılması gerekenleri şöyle sıraladı:

• 5N1K kuralı olabildiğine çok soruya özellikle de neden sorusuna cevap verilecek şekilde kurulmalıdır.
• Haber sonuç değil, süreç odaklı kurulmalıdır.
• Doğru terminoloji seçilmedir. Örneğin mülteci haberciliğinde, mülteci, sığınmacı, göçmen kavramları tam olarak bilinmeli.
• Haberlerde Türkiye’ye Avrupa dışından gelenlere geliş nedenlerine bakılarak mülteci ya da göçmen denilebilir.
• Mülteci haberlerinde kullanılan dil, seksist, ayrımcı, ırkçı, nefret söylemi içeren, linçe, çatışmayı teşbvik eden niteliğinden arındırılmalı.
• Kriminalize edecek sıfatlar kullanılmamalı.
• Mülteci ve sığınmacıların yaşam koşulları görünür kılınmalı.
• Duygudaşlık içinde olunmalı.

Örnek haberler üzerinden yapılan hak ihlalleri tartışıldı.

bianet nasıl yapıyor?

*Nazan Özcan

bianet Genel Yayın Yönetmeni Nazan Özcan da bianet’te yapılan hak odaklı haberciliği anlattı. Katılımcıların sorularıyla ilerleyen oturumda, bianet’teki haberlerde hangi kaynakların tercih edildiğini, başlıkların nasıl oluşturulduğunu, haberde dengeliliğin nasıl sağlandığını anlatan Özcan, şunları aktardı:

"Bir özne hak ihlaline uğruyorsa, konuyla ilgili ulaşabilirsek ailesiyle, ulaşamazsak avukata, ayrıca hak örgütlerine ulaşıp önce konunun ne olduğunu anlamaya çalışıp, sonra ulaşılan kişilerin görüşlerine yer vermeliyiz.

"Biz güvenilir kaynakların verdiği bilgiler ışığında hareket ediyoruz.

"Gazeteciler ayrıca yaptıkları haberlerle hedef gösterilmekten de korkmamalı. Gazeteciliğin kendisi, doğru yerdeyseniz zaten yapılan haberler de eleştirilebilir olmalı. Siz bunun için meslekten vazgeçmemelisiniz.

"Gazetecilik mesafe mesleğidir"

"Gazetecilik bir mesafe mesleğidir. Ne fail ne mağdur yerine koymalısınız kendinizi. Hak haberciliği yaparken, mağduru yeniden mağdur etmemeliyiz.

"Haberlerinizi yaparken bakmanız gerekir, hak nedir, hukuk nedir, sözleşme ne diyor, kanun ne diyor. Dolayısıyla yazılanın aksine bir durumsa hak ihlali mevcuttur ve kaynağınızı da göstererek bunu haber yapabilirsiniz."

Özcan, daha sonra katılımcıların sorularını yanıtladı.

2 Kasım'a kadar sürecek atölyede, haberin ne olduğu ve nasıl yazıldığı, editöryal süreçlerin nasıl olduğu, haberlerin dijital dünyaya nasıl servis edileceği, yeni nesil haber formatları, gazeteciler için dijital/interaktif araçlar ve haber fotoğrafçılığı üzerine tartışılacak, uygulamalı dersler yapılacak.

(SO)

Sevda Alankuş kimdir?

BİA Eğitim Danışmanı, Yaşar Üniversitesi Öğretim Üyesi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi mezunu. Yüksek lisans ve doktora derecelerini Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi alanında ve aynı üniversitede tamamladı. Akademik çalışmalarına 1988-89 yıllarında Leeds Üniversitesinde devam etti. Ege ve Ankara Üniversiteleri iletişim Fakültelerinde 1982-1999 yılları arasında öğretim üyesi olarak çalıştı. Doçentlik ve profesörlük unvanlarını iletişim Bilimleri alanında aldı. Doğu Akdeniz Üniversitesi, iletişim ve Medya Çalışmaları Fakültesi'nde dekanlık yaptığı dönemde (1999-2008), Barış için iletişim ve Araştırma Merkez'ni kurdu. 1999 yılından bu yana, Bağımsız iletişim Ağı eğitimlerinin danışmanı sıfatıyla, IPS Vakfı yayınlarının editörlüğünü üstlendi. Araştırma alanları arasında alternatif medya, barış gazeteciliği, feminist medya eleştirisi gibi konular yer alıyor.

Nazan Özcan kimdir?

bianet Genel Yayın Yönetmeni. Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi mezunu. Gazeteciliğe 1997’de Radikal gazetesinin haftasonu ekleri Radikal İki ve Radikal Cumartesi’de muhabir olarak başladı. 2014’e kadar muhabirlik, editörlük ve yayın koordinatörlüğü gibi farklı görevlerde çalıştı. Radikal sona erince, Yurt, Agos ve Cumhuriyet’te muhabir ve editörlük yaptı. European Center for Press and Media Freedom bursuyla Almanya’da eğitim aldı. İkisi çocuk kitabı olmak üzere beş kitap çevirdi.

* Atölye BİA haberleri için tıklayın.