*Bu yazı evrim ağacı sitesinden alınmıştır. Yazar: Çağrı Mert Bakırcı. Görsel: Pixabay.
Evrim bir doğa yasasıdır. Bizim onu anlamamızdan bağımsız olarak vardır, işler ve canlıları değiştirir. Biz onu incelesek de, incelemesek de evrim var olmayı sürdürecektir.
Dolayısıyla buna "evrim yasası", "evrim kanunu", "evrim ilkesi" ya da "evrim olgusu" denebilir. Ancak bu tür terimlerle uğraşmamak için kısaca "evrim" denmektedir.
Evrim, bir durum bildirimidir: Canlı popülasyonlarının gen ve özellik dağılımları nesiller içerisinde değişmek zorundadır.
Buna evrim denir. Ancak görülebileceği gibi, evrim yasası kendi başına "neden" ya da "nasıl" bu şekilde olduğunu anlayamayacağımız bir kavramdır. Evrim bize sadece "ne" olduğunu söyler.
Evrim Teorisi Nedir?
Evrim Teorisi, doğadaki evrim yasasını anlama çabamızla oluşturduğumuz yöntemler, veriler, analizler bütünüdür. Evrim Teorisi, evrimin "neden" ve "nasıl" olduğunu inceler.
Canlıların ne yöntemlerle evrim geçirdiğini, bu evrime neden olan diğer kuvvetlerin nasıl işlediğini, gen dağılımlarını etkileyen özelliklerin neler olduğunu araştırır, bunlar içerisindeki bağlantıları kurar ve elimizdeki detaylı açıklamaları geliştirir.
Evrim Teorisi, genellikle bir "çatı terim"dir ve içerisinde birçok diğer teoriyi barındırır. Örneğin nükletitler üzerindeki mutasyonların dağılımlarının değişimini inceleyen teorilerden birisi Nötral Evrim Teorisi'dir.
Evrimin ekolojiyle ilişkisini inceleyen teorilerden birisi r/K Seçilim Teorisi'dir. Hangi canlıların gelecek nesilleri oluşturacağını inceleyen teoriler arasında Doğal Seçilim Teorisi, Cinsel Seçilim Teorisi, vb. bulunur.
Hatta Cinsel Seçilim Teorisi altında bile birçok alt-teori bulunur: Kızıl Kraliçe Teorisi, Kaçak Özellik Seçilimi Teorisi gibi...
Bu teorilerin her biri, farklı doğa yasalarını (örneğin Doğal Seçilim yasasını veya Cinsel Seçilim yasasını) inceler ve diğer yasalar ile birleştiren açıklamalar getirir.
Örneğin Doğal Seçilim ile Cinsel seçilimin genellikle birbirini dengeleyici kuvvetler olarak işlediğini bu şekilde biliriz ve açıklarız.
Tüm bu teoriler, kendilerini geliştirmek, güçlendirmek ve diğer alternatifleri incelemek, gerekirse çürütmek için hipotezleri kullanırlar.
Hipotezler test edilir, doğrulanır veya yanlışlanır. Yanlışlanırsa terk edilir, farklı denemeler sonucunda bir türlü yanlışlanamaz ve sürekli tutarlı sonuçlar verirse doğruluk değeri güçlenir ve teorinin önemli bir parçası haline gelir.
Onu güçlendirir, detaylandırır, sağlamlaştırır. Uzun lafın kısası teoriler, kanunları açıklarlar.
Evrim Teorisi ile evrim arasındaki farkları daha iyi öğrenmek için buradaki yazımızı okuyabilirsiniz.
Genel olarak bilimde "kanun", "hipotez", "teori" arasında bir hiyerarşi olup olmadığıyla ilgili daha fazla bilgiyi ise buradan alabilirsiniz.
Evrimsel Biyoloji Nedir?
Evrimsel Biyoloji ise, bu sahadaki bütün araştırmacıları, araştırmaları, makaleleri içeren bilim dalının adıdır.
Başka Bilimlerde Bu Tarz Ayrımlar Var mı?
Evet!
Tüm bunlar, fizikle analoji kurarak daha kolay anlaşılabilir: Kütleçekimi (cisimlerin birbirine doğru hareket eğilimi), tıpkı evrim gibi bir doğa yasasıdır. Biz onu incelesek de, incelemesek de, anlasak da, anlamasak da vardır ve sürekli işler.
Newton'un Kütleçekim Teorisi, Einstein'ın Görelilik Teorisi, Kuantum Kütleçekim Teorisi, bu doğa yasasını inceleyen, neden ve nasıl bu şekilde olduğunu işleyen teorilerdir. Bu teoriler olmaksızın, kütleçekiminin nasıl çalıştığını anlamamız imkansızdır. Tıpkı Evrim Teorisi olmaksızın, evrim yasasının nasıl çalıştığını anlayamayacak olmamız gibi... Bu teoriler birbirini kapsayabilir, dışlayabilir, güçlendirebilir, zayıflatabilir.
İşte tüm bu teorileri, bu teoriler üzerine çalışan, deliller arayan, deneyler yapan insanları içeren bilim dalına ise Fizik (kimi zaman daha spesifik olarak "Kütleçekim Fiziği") denir.
(PT)
*Kaynaklar:
F. J. Ayala. (2008). Science, Evolution, And Creationism. PNAS | Arşiv Bağlantısı, sf: 3-41.
D. F. Futuyma. (Bilimsel Rapor, 1998). Evolution, Science, and Society: Evolutionary Biology and the National Research Agenda.
S. F. Mason. (1962). A History Of The Sciences. ISBN: 0020934009. Yayınevi: Macmillan General Reference.
