* Görsel: Pixabay
CNN International'dan Eliza Mackintosh, son bir haftada COVID-19 pandemisine ilişkin dünyada yaşanan gelişmeleri derledi. Mackintosh'un 14 Temmuz 2022 tarihli yazısının Türkçe çevirisini paylaşıyoruz.
***
Koronavirüs pandemisinin başlamasından bu yana geçen yaklaşık 2,5 sene içinde ortaya çıkan en bulaşıcı varyant artık aramızda.
Tekrar eden COVID-19 dalgaları, milyonlarca insanın ölümüne sebep oldu; yalnızca aşılar ölü sayısını azaltmaya yardımcı olabildi.
Şimdi ise virüs yeniden yayılıyor; dahası, evrim geçiriyor, bağışıklıktan kaçıyor, vaka sayılarında ve hastaneye yatışlarda artışa sebep oluyor. Şekil değiştiren virüsün son versiyonu olan BA.5 ise pandeminin sona ermekten çok uzak olduğunun açık bir emaresi olarak karşımızda duruyor.
Omicron'un son alt varyantı, kendisi ile yakından ilişkili olan BA.4 alt varyantı ile birlikte tüm dünyadaki vakalarda artışı körüklüyor.
Dünya Sağlık Örgütü'ne (DSÖ) göre, son iki hafta içinde dünyadaki vaka sayıları yüzde 30 oranında artmış durumda.
Omicron'un alt varyantları Avrupa'daki vakalarda yaklaşık yüzde 25'lik bir artışı beraberinde getirse de DSÖ Sağlık Acil Durumları Programı İcra Direktörü Dr. Michael Ryan, "test konusunda çöküşe yakın duruma" atıftla vaka sayısının daha yüksek olabileceğini söylüyor.
BA.5 alt varyantı, Çin'de de yayılıyor; bu durum, yakın zamanda kaldırılan kapanma önlemlerinin büyük şehirlerde yeniden söz konusu olabileceği endişelerini de arttırıyor. Aynı alt varyant, ABD'de de baskın varyant durumunda: Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri'ne (CDC) göre, geçen hafta kayıtlara geçen yeni enfeksiyonların yarısının sebebi BA.5'di.
ABD
Beyaz Saray'ın COVID-19 ile Mücadele Koordinatörü Dr. Ashish Jha, Salı günü (12 Temmuz) düzenlediği basın toplantısında, "Bu virüsün hızlı bir şekilde evrim geçirmesini izliyoruz" dedi: "Bu an için plan ve hazırlık yapıyoruz. ABD halkına iletmek istediğim mesaj ise şu: BA.5 yakından izlediğimiz bir şey ve en önemlisi, onu nasıl yöneteceğimizi biliyoruz."
DSÖ Acil Durum Komitesi, aynı gün bir açıklama yaparak artan vakalar, virüsün devam eden mutasyonu ve sağlık sistemleri üzerinde halihazırda artan baskılar devam ederken COVID-19'un kamu sağlığı açısından "Küresel Acil Durum" olarak kalmasına karar verdi. COVID-19, ilk defa Ocak 2020'de en yüksek alarm seviyesi olan "Küresel Acil Durum" olarak ilan edilmişti.
Bağımsız uzmanlardan oluşan komite, açıklamasında, test sayılarındaki düşüş ve genom dizilimi konusundaki inişli çıkışlı performans da dahil olmak üzere küresel ölçekte devam eden COVID-19 ile mücadele sırasında karşılaşılan zorlukların altını çizdi ve herhangi bir ülkenin BA.5 alt varyantını ne kadar doğru bir şekilde izleyebileceği sorusunu yöneltti.
Epidemiyologlar, resmi verilerin ABD'deki enfeksiyonların sayısını ciddi biçimde olduğundan daha az gösterdiğini söylüyor; bu da, koronavirüsün en bulaşıcı varyantının baskın hale geldiği bir dönemde önemli bir kör nokta olarak ABD halkının karşısına çıkıyor.
Bazı uzmanlar, daha geniş ABD nüfusu içinde her gün 1 milyon yeni enfeksiyon olabileceğini düşünüyor; bu, resmi sayının 10 katı demek.
Dr. Jha, yeni dalganın nasıl yönetileceği ile ilgili olarak ise 50 yaş ve üzeri ABD vatandaşlarını ikinci hatırlatma dozlarını olmaya çağırıyor. Aşılarını eksiksiz yaptırmış olan yetişkinlerin hastaneye yatırılma ihtimali, aşı olmamış yetişkinlere göre çok daha düşük.
Öte yandan, CDC verileri, ABD'deki 50 yaş ve üzeri her dört yetişkinden sadece birinin tavsiye edilen ikinci hatırlatma dozunu olduğunu gösteriyor.
Bir Beyaz Saray yetkilisinin Pazartesi günü (11 Temmuz) CNN'e teyit ettiği üzere, BA.5 alt varyantının ülkede baskın hale gelmesi ve genç yetişkinlerin bağışıklığının bu bağlamda artan COVID-19 vakaları karşısında azalabileceği endişeleri karşısında ABD'deki sağlık yetkilileri tüm yetişkinlerin ikinci hatırlatma dozunu olmasına izin verecek bir plan üzerinde çalışıyor.
BA.5 alt varyantını farklı kılan ne?
Scripps Research araştırma şirketinden kardiyolog ve moleküler tıpçı Eric Topol, BA.5'i "bu virüsün gördüğümüz en kötü versiyonu" olarak adlandırıyor. Topol, ne demek istediğini şöyle açıklıyor:
"Halihazırda yaygın olan bağışıklıktan kaçma durumunu bir sonraki seviyeye taşıyor ve bunun bir işlevi olarak bulaş riskini Omicron'un önceki versiyonlarında olduğundan çok daha ileriye götürüyor."
Yani, BA.5 alt varyantı, virüsü daha önceden kapmış olma ve aşılanma ile sağlanan bağışıklıktan kaçarak yeniden enfekte olma riskini arttırıyor.
Söz konusu alt varyant, daha ağır hastalık durumlarına yol açıyor gibi görünmese de CNN'e konuşan Eric Topol, BA.5'in bağışıklıktan kaçma boyutu düşünüldüğünde, Avrupa ve diğer bölgelerde de görüldüğü üzere hastaneye yatışlarda artış beklediğini söylüyor.
Topol, CNN ile söyleşisinde, "Bu duruma önceki varyantlarda olduğunun aksine yoğun bakımdaki hasta sayısı ve ölümlerin eşlik etmiyor gibi görünmesi iyi bir şey. Ama bu kesinlikle endişe verici" diyor.
ABD'deki sağlık uzmanları, varyantın Avrupa'daki gidişatından biraz da olsa teselli bulabilir. DSÖ'den Ryan, geçen hafta yaptığı açıklamada, pek çok Avrupa ülkesinin hastaneye yatışlarda bir sıçrama yaşadığını, fakat "yoğun bakıma kabullerde bir artış olmadığını, yani aşıların işe yaradığını ve soruna sebep olanın bağışıklıktaki o boşluklar olduğunu" söylüyor.
Fakat yine de dünya çapında COVID-19 izleme çalışmalarında ciddi düşüşler olması, virüsün evrimini izlemek için yarışan epidemiyologların çabalarına ket vuruyor. DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, Salı günkü basın açıklamasında şöyle dedi:
"Omicron'un BA.4 ve BA.5 gibi alt varyantları, tüm dünyada vaka, hastaneye yatış ve ölüm dalgalarını beraberinde getirmeye devam ediyor.
"Test ve [genom] dizilimi de dahil olmak üzere izleme çalışmaları ciddi oranda düştü; bu da varyantların bulaş, hastalık özellikleri ve karşı önlemlerin etkinliğini ölçmemizi daha da zor hale getiriyor.
"Virüsün yeni dalgaları, COVID-19 pandemisinin bitmekten çok uzak olduğunu bir kez daha gözler önüne seriyor."
Soru-cevap: Kendimizi nasıl koruruz?
Soru: Yeni COVID-19 dalgası sürerken kendimi nasıl korumalıyım?
Cevap: Pandeminin bu noktasında pek çok kişi, özellikle genel anlamda sağlıklılarsa hayatlarını artık COVID-19'a göre planlamak istemiyor olabilir.
Öte yandan, altta yatan sağlık sorunları olan kişiler ya da uzun vadeli semptomlar konusunda endişeleri olanlar, risk almaktan kaçınmaya devam ediyor. CNN'in Tıp Analisti Dr. Leana Wen, Omicron'un yeni alt varyantlarının ne kadar bulaşıcı olduğunu düşündüğümüzde enfekte olmaktan kaçınmanın bir dizi planlama ve değerlendirmeyi gerektirdiğini söylüyor.
Wen, "Çoğu kişinin gündelik aktivitelerini değiştirmek zorunda olduğunu düşünmüyorum ama insanların ek önlemler almamaları durumunda COVID-19'a yakalanma riskinin farkında olmaları gerektiğini düşünüyorum" diyor. Wen'e göre, kendinize soracağınız soru şu:
Daha ne kadar zaman enfekte olmaktan kaçınmak istiyorum?
Wen, riski azaltmak isteyen kişilerin güncel hatırlatma dozlarını takip etmesini öneriyor. (Bu, ABD bağlamında, 5 yaş ve üzeri herkesin ilk hatırlatma dozunu olabileceği, 50 yaş ve üzeri kişilerin ise toplamda 4 doz aşı olmak üzere ikinci hatırlatma dozunu olabileceği anlamına geliyor.)
Wen aynı zamanda kapalı yerlerde ve kalabalık ortamlardayken N95 gibi yüksek kaliteli bir maske veya muadili başka bir maske takmayı ve büyük toplantılarda mümkün olduğunca açık havada olmayı öneriyor. Bu, yaz döneminde uyması daha kolay bir öneri.
Wen, "Maske takmayı rahatsız edici bulanları ise riskin en yüksek olduğu ortamlarda maske takmaya teşvik ederdim" diyerek şu örneği veriyor: "Örneğin, havalimanında kalabalık bir güvenlik kontrol sırasında beklerken ve uçağa binip uçaktan inerken maskenizi takın."
Haftanın okuma önerileri
- Çin anakarasında ilk COVID-19 aşı zorunluluğu
Pekin, geçen hafta kamusal alanlara girmek isteyen yurttaşlara COVID-19 aşı zorunluluğu getirdiğini duyurdu.
Nectar Gan'in de ifade ettiği üzere, böylece Pekin Çin anakarasında BA.5'in yayılımını kontrol altına alma çabalarının bir parçası olarak aşı zorunluluğu getiren ilk şehir oldu. Bir şehir yetkilisi, aşılama için "uygun olmayan" kişilerin söz konusu zorunluluktan muaf tutulacağını söyledi, fakat bu muafiyeti belgelemek için nasıl bir kanıt gerektiğini açıklığa kavuşturmadı.
Bu aşı zorunluluğu, şehirde Omicron'un oldukça bulaşıcı alt varyantının üç vakada tespit edilmesinin ardından geldi. Çin'deki pek çok şehir, BA.5 alt varyantının tespit edilmesi sonrasında yeni kısıtlamalar getirdi.
İki ay boyunca devam eden kapanmanın yakın zamanda kaldırıldığı Şanghay'da da ilk vaka Cuma günü kayıtlara geçti. Bu hafta Şanghay'daki yurttaşlara yönelik iki sefer COVID-19 test uygulaması yapılacak.
BA.5 salgını 13 milyon kişinin yaşadığı kuzeybatıdaki Şian şehrini çoktan kapanmaya götürmüş durumda. Şehirdeki eğlence mekanları, spor salonları ve ibadet yerleri kapandı; restoranların hizmetleri ise sadece al-götür ve paket servisi ile sınırlandırıldı.
Kumar merkezi Makao'daki kumarhanelerin de Şubat 2020'den bu yana ilk defa COVID-19 sebebiyle kapatılması emredildi. Bu, faaliyet halindeki şirketlerin hisselerinin değer kaybetmesine sebep oldu. Şanghay'da yeni bir kapanma olabileceği korkusu, daha geniş Çin pazarını sarstı.
Laura He'nin aktardığına göre, Pazartesi günü yeni COVID-19 kısıtlamaları tehdidinin körüklediği elden çıkarmaların ardından Çin hisseleri, özellikle de teknoloji sektörü baskı altında kalmaya devam etti.
- Hastanedeki hastalar arasında ilaca dirençli enfeksiyonlar ve ölümler artış gösterdi
ABD, son yıllarda ilaca dirençli enfeksiyonlarla mücadele konusunda önemli ilerleme kaydetmişi. Ancak, Deidre McPhillips'in aktardığına göre, yeni veriler, bu kazanımların 2020 yılında hastanede gerçekleşen enfeksiyonlar ve buna bağlı ölümlerin yüzde 15 oranında arttığı COVID-19 pandemisi sırasında büyük ölçüde silindiğini gösteriyor.
CDC'nin Salı günü yayınladığı özel bir rapor, pandeminin ilk yılında 29 bin 400'den fazla kişinin antimikrobik dirençli enfeksiyonlar sebebiyle hayatını kaybettiğini ortaya koyuyor. Bu ölümlerin yaklaşık yüzde 40'ı enfeksiyonu hastanede kapanlar arasında görüldü. Tehdit olarak tanımlanan 18 patojenin yarısına ilişkin veri olmadığı ya da geciktiği düşünüldüğünde tam sayı muhtemelen daha da yüksek olabilir.
DSÖ, antimikrobik direnç için "sessiz bir pandemi" diyor. İlaca dirençli enfeksiyonlar, 2019'da dünyadaki 5 milyona yakın ölümle bağlantılıydı.
COVID-19 pandemisi, ABD'de söz konusu riskin artmasına muhtemelen katkıda bulundu. Bunun sebebi, özellikle pek çok kişinin bakımlarını geciktirmesi veya enfeksiyonlarını tedavisiz bırakmasıydı; bunun ardında yatan sebep ise kapalı klinikler ya da kendilerini COVID-19'a açık hale getirmekten duyulan korkuydu. Tüm bunlar, ilaç direnci riskini arttırabilir.
- Kandaki oksijen seviyesini ölçen cihazlar, beyaz olmayan kişilerde o kadar iyi çalışmıyor
Dr. Thomas Valley, Ann Arbor'daki Michigan Medicine tıp merkezinin yoğun bakım servisinde ne zaman yeni bir hasta görse, sıklıkla parmaklarına nabız oksimetresi (oksijen seviyesi ölçme cihazı) takıyordu.
Bu cihaz, Valley'nin hastaların sağlık durumunu ölçmek ve ne tür bir bakıma ihtiyaçları olduğunu anlamak için kullandığı pek çok cihazdan biriydi. Söz konusu, nöbet geçiren bir çocuk, trafik kazası geçirmiş bir genç ya da COVID-19 hastası bir yaşlı da olsa bu durum geçerliydi.
Fakat Michigan Üniversitesi Akciğer ve Kritik Bakım Bölümü'nden Doç. Dr. Valley, son zamanda bu küçük cihazın, söz konusu koyu ten rengine sahip kişiler olduğunda o kadar da doğru veriler sunmadığını fark etti.
Eğer cihaz doğru şekilde ayarlanmazsa daha koyu pigmentlenme cihazdaki sensörün ışığı nasıl emdiğini etkileyebiliyor, bu da kandaki oksijene ilişkin verilerin hatalı olmasına yol açıyor ve aslında taburcu edilmemesi gereken hastaların taburcu edilmesi sonucunu doğuruyor.
Valley ve meslektaşlarının bulguları, geçmişi 1980'lere dayanan, Siyah ve kahverengi deri rengine sahip hastalarda parmaktan oksijen seviyesi ölçümlerinin hatalı olmasının tıbbi bakımda gerçek ve hayati tehlike yaratan bir sorun olabileceğine ilişkin araştırmalara katkıda bulunuyor.
Fakat Jacqueline Howard'ın aktardığına göre, kamuoyu sağlık alanındaki bu eşitsizlikten ancak yakın zamanda daha çok haberdar edilmiş oldu; ABD'li sağlık yetkilileri kandaki oksijen seviyesini parmaktan ölçen cihazların doğruluğunu soruşturmaya yönelik planlar açıkladı.
Haftanın en iyi ipucu
- Endişeli yeni anneler için öneriler
Columbia Üniversitesi Irving Tıp Merkezi'nden pediatrik teletıp direktörü ve pediatri alanında Doç. Dr. Edith Bracho-Sanchez, endişeli bir anne olacağını düşünmezdi. Fakat bu durum oğlu doğduğunda değişti.
Bracho-Sanchez, CNN için yakın zamanda kaleme aldığı köşe yazısında, "William için aldığım her kararla ilgili stres oluyorum. Avantaj ve dezavantajları uzun uzun not ediyor, partnerimle her şeyi tartışıyor, uyuyup kararı ertesi güne bırakıyor ve sonunda dua ediyorum" diyor.
Küçük ya da büyük karar almanın ne kadar zor olduğunu bildiğini söyleyen Bracho-Sanchez, bazı anne-babaların neden çocuklarını COVID-19'a karşı aşılama seçeneği ile cebelleştiğini anladığını söylüyor.
Bracho-Sanchez, "Bu yüzden bunu yaptım" diyerek kendisi gibi yeni annelere şu öneride bulunuyor:
"İlk olarak, COVID-19 öngörülemeyen bir hastalık. Pek çok çocuk hafif semptomlar gösterip hastalığı iyice atlatsa da pek çoğu hastane ve acil servislerin yolunu tutmak durumunda kaldı. CDC'ye göre, yalnızca ABD'de 5 yaş ve üzeri 400'den fazla çocuk bu hastalık sebebiyle yaşamını yitirdi. Dahası, hastalığın uzun vadeli etkilerini de henüz tam anlayabilmiş değiliz.
"İkinci olarak, aşının vücutta kısa bir süreliğine ve belli bir görev ile bulunacağını biliyorum. Aşı, vücuda COVID-19'a karşı koruyucu antikorlar üretmesini söylüyor ve vücudun kendi hücresel mekanizmaları kısa bir süre sonra hızlıca parçalanıyor. Bu sebeple de sürekli düşündüğüm bir konu olan minik William'ımın gelişimine müdahale edeceği hiçbir makul yol yok." (EM/SD)
