Ellerinizi Yıkadınız mı?

Londra’nın batısında bir öğle saati. Yer bir alışveriş merkezi. Merkez öğle yemeğini yemeye gelmiş öğrencilerle dolu. Ellerini yıkamışlar mı? Hayır. Neden? “Tuvaletler paralı burada da ondan” diyor Shelley. “Evde yıkıyorum, ama burada hayır, evde annem sürekli ellerini yıka diye bağırıyor” diyen Vimal’e arkadan Sumayn destek veriyor: “Sandviçlerin içini yiyip kıyısını atıyorum, böylece dokunduğum yeri yemiyorum.”

İngiltere'ye 15 yıl önce ilk geldiğimde en çok garibime giden şeylerden birisi gittiğim bütün tuvaletlerin kapısının arkasında “Şimdi ellerinizi yıkayın” uyarısı olması idi. Hatta bununla da yetinmiyorlar, çıkış kapısının arkasına da “Ellerinizi yıkamayı unutmadınız değil mi?” türünden uyarılar asıyorlardı. Niyeydi ki bu?

Gerçi tuvaletlerinde klozete bağlı bir musluk yoktu ve kullandığınız bütün tuvaletlerde mutlaka tuvalet kağıdı olurdu ama, yine de insan tuvaletten çıkınca ellerini yıkamaz mıydı? Yıkamıyordu işte. Bizim kültürümüzdeki sofraya oturmadan önce, tuvaletten çıkarken - ve hatta girerken – el yıkama alışkanlığı onlarda yoktu.

Kültürlerinde yıkanmak yok

Onların kültüründe banyo yapma adeti de yoktu. Romalılar 2000 yıl önce Angles topraklarını işgal ettiklerinde Somerset bölgesine bir hamamlar kenti kurdular. Bugün Bath (Kaplıca) kenti olarak bilinen bu kent, zamanında yer altından geçen sıcak su künkleri ile ısıtılıyordu. Romalılar ülkeyi terk ettikten sonra hamamlar da kaderlerine terk edildi. Çünkü Angles'lerin geçmişinde yıkanmak yoktu. Kraliçe Victoria döneminde bile, kat kat pudralarla, parfümlerle kötü kokularını gidermeye çalışırlardı.

Aradan geçen 2000 yılda, temizlik alışkanlıklarında nispeten bir değişiklik oldu. Evlere akar suyun ve ısıtıcıların girmesi ile sabahları duş alma alışkanlığı başladı. Ancak bütün gün suyla ilişkileri de işte bu duşla sınırlı kalıyordu. Onun dışında ellerini yıkamıyorlardı.

Yılda 5.5 milyon gıda zehirlenmesi

Ellerinizi yıkamadığınızda ya da yalnızca soğuk suyun altına tutup bıraktığınızda elinizdeki mikroplar ağzınıza kolayca taşınabiliyor. Bu da, gıda zehirlenmesi için uygun zemini hazırlıyor. İngiltere’de bir yıl içinde yaklaşık 5.5 milyon gıda zehirlenmesi görülüyor. Ellerinizi sıcak su ve sabunla yıkayarak bu rakamı yarıya indirmek mümkün. Ama bazen ellerinizi yıkamak bile yetmeyebiliyor. Elleriniz ıslak kaldığında ellerinizdeki mikroplar normalde olduğundan 1000 misli hızla üreyebiliyor.

Foodlink (Gıda bağlantısı) Web Sitesinde verilen bilgiye göre, erkeklerin yarısı, kadınların ise dörtte biri tuvaletten çıkınca ellerini yıkamıyor. Oysa tuvaletten çıktığınızda parmak uçlarınızdaki mikropların sayısı ikiye katlanmış oluyor.

Peki gençlerin el yıkama alışkanlıkları nasıl? Yiyecek ve İçecek Federasyonu (Food and Drink Federation - FDF) geçtiğimiz hafta gençlerin tuvaletten çıkınca ve yemekten önce ellerini yıkayıp yıkamadıklarını araştırdı.

11-19 yaş arası 500 genç arasında yapılan araştırmaya göre, gençlerin yüzde 40’ı ellerini yıkama alışkanlığına sahip değildi, yıkarsa bile sabun kullanmıyordu.

Sabun yoktu, unuttum, tuvaletler kirliydi, zamanım yoktu

Ellerini yıkamaları gerektiğini onlar da biliyorlar elbette. Yıkamadıkları takdirde neler olacağını da. Gençlerin üçte ikisi tuvaletten çıkınca, yüzde 40’ı ise yemek hazırlamadan ya da yemeğe oturmadan önce ellerini yıkamaları gerektiğini söylemiş.

Genel hijyen kurallarını biliyorlar ama yine de öyle derin bir bilgileri yok. Örneğin gençlerin ancak dörtte biri çiğ eti elledikten sonra ellerini yıkamaları gerektiğini biliyor. Hayvanları elledikten sonra ellerini yıkaması gerektiğini bilenlerin oranı ise üçte bir.

Ellerini yıkamadığını söyleyen gençlerin gösterdikleri özürler çok çeşitli. “Okul tuvaletleri o kadar kirli ki, ellerimi yıkasam bile kapılara değdiğimde yine kirlenecek” diyor birisi. Bir diğeri “Öğle yemeği için zaten dünya kadar kuyrukta bekliyoruz, tuvalete gidip ellerimizi yıkamaya kalksak zaman kaybediyoruz. Yemeğe vaktimiz kalmıyor” diyor. En çok duyulan özürlerden biri ise “Sabun yoktu”. Tuvaletlerdeki sıvı sabunlar gün içinde çabucak tükeniyor. Dar bütçeli okullarda önde gelen bir sorun olarak gösteriliyor sabunsuzluk. Ya okul dışında? En büyük özür tuvaletlerin paralı olması.

FDF Genel Müdür Yardımcısı Martin Pateson, ”Çocukların ellerini yıkamama alışkanlıkları felakete davetiye çıkarmak” derken, Gıda Standartları Enstitüsü (Food Standards Agency - FSA) Gıda Güvenliği Bölümü Başkanı Judith Hilton da, el yıkamanın son derece basit bir işlem olduğunu, bu basit işleme uyulması halinde pek çok sorunun ortadan kalkacağını söylüyor.

Aşçılar da dikkat etmiyor

Ancak gıda sektöründe çalışanlar bile bu temel kurala dikkat etmiyorlar. FSA’nın 2002’de yaptığı bir araştırmaya göre mutfak isçilerinin yüzde 39’u tuvaletten çıkınca, yüzde 53’u ise yemek hazırlamaya koyulmadan önce ellerini yıkamıyor.

Çevre Sağlığı Enstitüsü (Chartered Institute of Environmental Health - CIEH), Aralık ayında bir açıklama yaparak televizyondaki aşçıların da hijyen kurallarına uymadıklarını söylemişti. Örneğin herkesin, özellikle erkek izleyicilerin hayranlığını toplayan Nigella Lawson, yemek yaparken parmağında yüzüklerle yemek yapıyor, gençlerin idolu haline gelmiş olan Jamie Oliver ise, yaptığı yemeklere parmağını sokup parmağını yalayarak tadına bakıyordu. CIEH yetkilisi Jenny Morris, TV aşçılarının herkese örnek olması gerektiğini söyleyerek: “Restoranlarda hijyen kurallarına uyulsa gıda kontrolörlerinin üzerinden büyük bir yük kalkar” diyordu.

Aberdeen Üniversitesi Mikrobiyoloji kürsüsü profesörü Hugh Pennington’a göre, bu olayın soruna dönüşmesi bile son derece garip. “El yıkama tekniğini bilmek için atom mühendisi olmanız gerekmez. Bu herkesin bildiği ama nedense bir türlü yapmadığı bir şey” diyor.

İşte o yüzden tuvalet kapılarının ardına, mutfaklara uyarılar asılıyor: “Ellerinizi yıkadınız mı?” (BB)