Bu aletlerin çalışması sırasında yakınındaki canlıların aletlerden kaynaklanan elektromanyetik alan etkisinde kaldığı bilinmektedir. Bu alan şiddeti kaynaktan uzaklaştıkça azalmaktadır(1).
Elektriğin iletimi ve kullanımı sırasında ortaya çıkan alanların biyolojik etkilerinin araştırılması son yıllarda ilgi çekmektedir. Yapılan araştırmalar neticesinde elektromanyetik alanların canlı organizmalar üzerinde olumsuz etkileri olduğu ortaya çıkmıştır.
Son yıllarda teknoloji harikası olan bilgisayarların günlük hayatımıza girmesiyle birlikte özellikle monitörlerlerden (Video Displey Unit-VDU) yayılan elektromanyetik alanlar insanları etkilemektedir. Örneğin monitörlerden yayılan elektromanyetik dalgaların vücuttaki melatonin seviyesini azalttığı ve adrenokortikotrop hormonun (ACTH) seviyesini arttırdığı gözlenmiştir(2).
Ayrıca monitörlerden yayılan elektromanyetik dalgaların tavuk embriyoları üzerinde yapılan deneylerde embriyo ölümlerine neden olduğu rapor edilmiştir(3).
Elektromanyetik alanların kadınlarda östrojen salgısını arttırdığı, östrojen'in meme kanseri yapabileceği ve bunun yanında erkeklerde testosteron düzeyini azalttığı, bunun ise prostat veya erbezi kanserine neden olabileceği ifade edilmiştir(4).
Bilgisayar monitörleri 0(sıfır) ile 1015 Hz arası belirli bazı frekanslarda elektromanyetik ışıma yaparlar. Söz konusu olan bu aralıktaki elektromanyetik dalgaların paketçik (quantum) enerjileri bir elektronu yörüngesinden koparacak kadar yüksek değildir. Fakat yukarıda da belirtildiği gibi bu elektromanyetik ışımaların canlı organizmalara olumsuz biyolojik etkileri vardır.
Biz bu çalışmamızda bilgisayar monitörlerinin içerisinde bulunan elektrikli devrelerden ve katod ışınlı tüpten (Catod Ray Tube-CRT) kaynaklanan elektromanyetik alanları ölçmeyi düşündük.
Bu alanların şiddetlerinin mönitörden uzaklaştıkça, ne kadar azaldığını belirledikten sonra ulusal ve uluslararası standartlar ile ölçüm değerlerimizi karşılaştırmayı ve elektromanyetik ışımaların zararlarına karşı alınabilecek önlemleri azaltmak için emniyetli uzaklığı belirlemeyi amaçladık.
Bu çalışmada 25 adet farklı model ve marka monitörden yayılan elektromanyetik dalgaları ölçtük. Bu ölçüm için Holaday HI-3603 VDT/VLF " RF Survey Meter" cihazını kullandık.
Bu cihaz bilgisayar monitörlerinin, TV alıcılarının ve diğer CRT kullanan cihazların yaydığı alanları ölçmek için özel olarak yapılmıştır. Holaday HI-3603 VDT/VLF " RF Survey Meter" cihazının özellikleri aşağıda belirtildiği gibidir: Frekans aralığı Hassasiyet Elektrik alan 2kHz-300kHz 1-2000 Volt/metre Manyetik alan 8kHz-300kHz 1-2000 miliamper/metre
Bir kaynaktan yayılan elektrik ve manyetik alanlarına birlikte maruz kalınması iki ayrı bağımsız kaynağın etkisine maruz kalınıyor gibi düşünülmelidir(5). Bu nedenle biz bu çalışmamızda elektrik ve manyetik alanı ayrı ayrı ölçtük.
Ölçümlerimizi yaptığımız ortamda, etkileşimi önlemek için, ölçüm yaptığımız bilgisayar monitörü hariç, odadaki diğer elektrikli cihazları kapalı tuttuk. Çalışmaya başlamadan önce odadaki temel alan seviyesini (background) ölçerek, çevreden gelebilecek yanıltıcı alanların olmadığını belirledik.
Ölçüm yapmadan önce, bilgisayar monitörlerinin ısınmadan kaynaklanan sorunları önlemek için 10 dakika çalışır şekilde beklettik. Ölçüm yaptığımız her monitörün ön, arka, sağ ve sol yanlarından 10cm, 30cm, 50cm, 70cm ve 90cm uzaklıklarda elektrik ve manyetik alanları belirledik. Bu ölçümleri üçer kez tekrarladık ve ortalamalarını aldık.
Bulgular
Ölçtüğümüz 25 adet monitörün her birinde manyetik alan ve elektrik alan şiddetlerini farklı olarak bulduk. Ancak hepsinde alan şiddetlerinin monitörden uzaklaştıkça uzaklığın karesi ile ters orantılı olarak azaldığını belirledik.
Genel olarak monitörlerin ön tarafındaki alan şiddetlerini daha yüksek, arka taraftakilerin daha düşük olduğunu gördük. (Bu değerlerle ilgili bazı ölçümlerin yer aldığı tablo ve grafikler için tıklayınız)
Ölçüm değerlerimiz ile Türk Standartlar Enstitüsünün kabul ettiği izin verilen sınırları karşılaştırdığımızda, elektrik alanların izin verilen sınırların altında kaldığını gözledik. Ancak, manyetik alan değerleri özellikle monitörün yakınında izin verilen sınırları çok aştığı ve insan sağlığına zararlı olarak kabul gören değerlerde olduğunu belirledik.
Tartışma ve sonuç
Bilgisayar monitörlerinden yayılan elektromanyetik dalgaların paketçik (quantum) enerjileri bir elektronu yörüngesinden koparacak kadar yüksek değildir(6). Bundan dolayı 20. yüzyıl ortalarına kadar canlı organizmaya zararlı etki yapmadığı kabul edilmiştir(6). Elektrikli araçların çoğalmaları ile çevremizdeki şiddetleri yükselmiştir. Böylece artan şiddetleri nedeniyle olumsuz biyolojik etkileri ortaya çıkmaya başlamıştır(6).
Bilgisayar monitörlerinin yaydığı elektrik ve manyetik dalgalar da iyonizan etkilerinin olmamalarına rağmen organizmada olumsuz etkileri yeni deneylerle ortaya konmaktadır. İnsan sağlığındaki bu olumsuz etkilerinden dolayı elektromanyetik alanlar için sınırlamalara gidilmiştir. (Bu sınırlamaları veren standartlar için tıklayınız. (Tablo 2-3)
Bu sınırlamalar sonucu varılan standartlar doğrultusunda bilgisayar monitörleri üzerinde ölçümler yaptık. Yaptığımız ölçümler sonucunda bilgisayar monitörlerinden uzaklaşıldıkça elektromanyetik alan değerlerinin düştüğünü gözlemledik. Ayrıca bilgisayar monitörlerinden elektromanyetik alanların uzaklığın karesi ile ters orantılı olduğu sonucuna vardık.
Bu standartlar arasında MPR II ve TCO 1999 hariç diğer standartlar vericiler için geçerlidir. MPR II ve TCO standartları ise monitörlerden yayılan elektromanyetik alan şiddetine göre düzenlenmiştir. Yaptığımız ölçümleri standartlarla karşılaştırdığımızda vericiler için öngörülen standartların yaptığımız ölçümlerin çok üstünde olduğunu gördük.
Monitörler için verilen standartların 30cm için ön görülen sınırlamaları aştığını 50 cm için ise bazı bilgisayar monitörleri tarafından aşıldığını tespit ettik.
Unutulmaması gereken diğer önemli bir nokta ise bilgisayar monitörlerinin birer X-ışını , UVA, UVB ve UVC kaynağı olmasıdır. Bu konuda yapılan çalışmalar her geçen gün artmaktadır. Geliştirilen yan ürünler bu konuda gerekli korunmayı sağlamayı amaçlamaktadır. Sonuç olarak kullanıcıların kendilerine gelebilecek zararların önlenmesi açısından bilgisayar monitörlerinden en az 60 ile 70 cm uzaktan çalışmaları gerektiğidir.
Türk Standartları Enstitüsü'nün bu konuda yayınladığı standartlar genel olarak vericilerden yayılan elektromanyetik dalgalarla ilgili olduğu ancak özel olarak bilgisayar monitörlerinden yayılan elektromanyetik alanları içermediği görülmüştür. (ME/BA)
_____________________________________
* Elektrik mühendisi Mesut Erkök'ün yazısı Elektrik Mühendisleri Odası dergisinde yayımlandı.
Kaynaklar
1) Cameron I.W.,Hardman W.E.,Wınters W.D., Zimmerman S., Zimmerman A.M.: Enviromental Magnetic Fields: Influences on Early Embryogenesis, J.Cell. Biochem. 51;417-425,(1993)
2) Melatonin and adrenocorticotropic hormone levels in video display ünit workers during work and leisure. Arnetz BB, Berg M.J. Occup Environ Med. 1996 Nov. 38 : 11 1108-10
3) Biological effects of continuous exposure of embryos and young chickens to electromagnetic fields emitted by video display units. Youbicier-Simo BJ,Boudard F.,Cabaner C.,Bastide M. Bioelectromagnetics 1997 18:7 514-23
4) Kansas Midwest Araştırma enstitüsü C.Graham , Bilim ve Teknik dergisi Ağustos 1998
5) Türk Standardı TS ENV 50166-2/ Nisan 1996 ICS 19.020 ; İnsanların Elektromanyetik Alanlara Maruzkalması yüksek frekanslar
6) İ.Ü Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim Dalı , Doç. Dr. M. Tunaya KALKAN ; İyonize Etmeyen Elektromanyetik Alanlar ve Biyolojik Etkileri (Elektrosmog)
