Cinsiyetçi espriler ve kadın düşmanı dil, toplumsal cinsiyet kalıp yargılarını pekiştirmeye hizmet eder ve kadınlara karşı şiddet içeren davranışları normalleştirir. Her ne kadar zorsa da, böyle bir dile ve bu tür esprilere karşı çıkarak, kadınlara yönelik şiddetle ilgili bilincin yükseltilmesine katkıda bulunarak olumlu bir örnek oluşturursunuz. İşte karşınıza çıkabilecek bir durumun senaryosu.
Arkadaşınız size "İyi bir esprim var" diyor.
Güzel bir kahkaha atmayı bekleyerek yüzünüzde küçük bir gülümseme beliriyor, ama bunun yerine kadınları aşağılayan bir espri dinliyorsunuz. Espri, kadınları yetersiz, zayıf, sürekli histerik olarak veya sadece cinsel vücut parçalarından ibaretmiş gibi betimliyor. Birçok espride, fıkrada, tecavüz gibi korkunç bir şiddetten "şen şakrak" bahsediliyor.
O gülümseme yüzünüzde donup kalıyor, ama içten içe rahatsızsınız ve bunun doğru olmadığını hissediyorsunuz. Bir şey söylemek istiyorsunuz, ama diğer erkeklerin hoşuna gitmiş gibi. Yüzlerinde gülümseme var, siz de eğlencenin tadını kaçıran kişi olmak istemiyorsunuz.
Ama belki de, sadece belki de, içlerinden bazıları sizinle aynı şeyi düşünüyorlar ve yüzlerindeki o gülümseme, en az sizinki kadar rahatsız bir gülümseme.
Ne diyebilirsiniz?
Birkaç öneri:
* "Arkadaşım, aslına bakarsan, pek komik değil. Tecavüz insanı örseleyen bir olay ve şiddet içeren bir suçken, birçok erkek tecavüzle ilgili espriler yapıyor. Bu konuda espri yapmak, tecavüzün aslında ne olduğunu ve ne kadar ciddi bir şey olduğunu unutmamıza neden oluyor."
* "Söz konusu olan, annen / kız kardeşin / kızın / sevgilin / eşin olsaydı, yine de komik olur muydu?"
* Ortamda, tecavüze veya cinsel saldırıya uğramış bir yakını olan birinin olması yüksek ihtimal. Resmi rakamlara göre, Türkiye'de 10 kadından en az 4'ü, hayatlarının bir anında cinsel/fiziksel şiddet yaşadığını söylüyor. (Kadına yönelik şiddet araştırması, TÜİK, 2008). Göreceğiniz olumlu desteğe siz de şaşırabilirsiniz.
* Eğer kimse sizi desteklemezse ve size "rahat ol" derlerse, şunu söyleyebilirsiniz: "Yine de komik bulmuyorum. Başka insanlarla (Kürtlerle, Türklerle, Müslümanlarla, siyahlarla, beyazlarla, vb.) ilgili böyle bir espriyi rahat rahat yapabilir miydiniz?" Eğer bulunduğunuz yerde farklı kültürlerden ve arka planlardan olan erkekler varsa, bu söz gerçekten etkili olur.
* "Sende de hiç mizah duygusu yokmuş" veya "Sen de şakadan anlamıyorsun" gibi sözler duyarsanız, şaşırmayın. En azından durduğunuz yeri belli ederek bir tohum ekmiş durumdasınız. Bu konuda erkeklere karşı çıkmak, yapması zor bir şey olabilir, ama buna değer. Kadınlara yönelik şiddetin sona erdirilmesinin ciddiye alındığı ve cinsiyetçiliğin, şiddetin artık gülünecek bir şey olmadığı bir dünyayı yaratmak için üzerinize düşeni yaptığınızı bilirsiniz.
* Bunu her yapışınızda, daha kolay hale gelir.
Partnerini istismar eden bir erkeğe karşı çıkın
* Arkadaşınızın sevgilisini/kız arkadaşını istismar ettiğini öğrenseydiniz, ne yapardınız? Çoğu erkek bir şey söylemek ister, ama nereden başlayacağını bilemez. Birine istismarla ilgili karşı çıkmak hiç kolay değildir; oluruna bırakmak da olmaz. İşte akılda tutulması gereken birkaç şey:
* İstismarcı davranışıyla ilgili herhangi bir erkeğe karşı koymadan önce şunu aklınızda bulundurmanızda yarar var: Yaptığınız, onu daha da sinirlendirip acısını partnerinden çıkaracak noktaya getirebilir. En iyisi, partneriyle, yapmak istediğiniz şeye dair konuşmaktır. Erkeğin tekrar istismar uygulama ihtimaline karşı kadının bir güvenlik planının olduğundan emin olun. Kadının, bölgenizdeki kadın sığınakları ve acil durum telefonları gibi olanaklardan haberdar olmasına yardımcı olun. Yanında kalabileceği arkadaşları veya ailesi var mı? Endişelerinizi onunla konuşun ve kadına ona nasıl destek olabileceğinizi sorun. Kadının doğrudan tehlikede olabileceğine dair en ufak bir şüpheniz olursa, polisi aramayı ve/veya ona kalacak güvenli bir yer bulmayı düşünün.
* Düşmanca veya saldırgan davranmayın, zira bunun karşınızdaki kişiyi savunmaya geçmeye yöneltme olasılığı yüksektir. Ayrıca, erkekle şiddetsizlik üzerine konuşacaksınız; yani istediğiniz en son şey, onun gibi davranmaktır. Tek yapacağınız, ona yaptıklarının doğru olmadığını ve değer verdiği birini gerçekten incittiğini söylemek.
* Erkeğin iki farklı davranış gösterdiğini görebilirsiniz. Her şeyi yadsıyabilir, mazeretler uydurabilir (sarhoş olmak gibi), kadını suçlamaya çalışabilir veya istismar ettiğine dair bir ima karşısında kızabilir. Veya, öte yandan, size davranışından utandığını söyleyebilir. Aynı şeyin tekrar olmaması için yardım isteyebilir veya sadece, bu konuda sizinle konuşmak isteyebilir. Onu dinlerken, davranışını asla hoş görmemek önemlidir. Onu bir birey olarak yargılamadığınızı, ama davranışlarını başıboş sürdürmesine izin veremeyeceğinizi de hatırlatın.
* Davranışlarına ve bu davranışlarıyla ilgili ne yaptığına dair kontrolün onun elinde olduğunu söyleyin. Eğer değişiklik yapmaya hazırsa, çevrenizde istismarcı erkeklerle ilgili yardım sunan grupların/örgütlerin iletişim bilgilerine erişmesini sağlayın.
"Kadın 'Hayır' deyip duruyordu"
Arkadaşınız size, sürekli "hayır" demesine rağmen buluştuğu/çıktığı kadını kendisiyle yatmaya nasıl "ikna ettiğini" anlatırsa, bu, bir şey söylemek için mükemmel bir fırsattır.
Bir başkasına yönelik her türlü istenmeyen dokunma veya cinsel eylem, cinsel saldırıdır.
Bu olguya dair uyarmanızdan sonra, size katılmayabilir, ama bir şey söylemeniz yine de önemlidir. Ona profesyonel yardım almasını ve olaya dahil olurlarsa, yetkililerle işbirliği yapmasını önerebilirsiniz. Tekrar, bunu yapmak kolay değildir ve hafife almaya gelmez. O kızın veya kadının müstakbel eşiniz, kızınız, kız kardeşiniz, yeğeniniz veya anneniz olduğunu bir düşünün. Bir şey söylemek istersiniz!
Kadınları olumsuz bakış açısıyla gösteren programlara destek vermeyin
Bir şey söylemenin başka bir yolu da, kadınları olumsuz bir bakış açısıyla gösteren veya kadına yönelik şiddetin ne kadar ciddi olduğunu kabul etmeyi yadsıyan programlara destek vermeyi reddetmektir. Kadın sığınma evlerine kaynak aktarmanın ne kadar önemli olduğunu kapı dışarı eden gazetenin yayın yönetmenine mektuplar yazın. Televizyon kanalı yöneticilerine yazıp, kadınları akılsız birer cinsel eğlence öğesi, şirketlerde tuttuğunu koparan "cadalozlar" ve tek dertleri erkekleri kapana kıstırmak olan itaatkar "erkek avcıları" gibi kalıp yargı rollerde gösteren programları izlemeyeceğinizi bildirin. Reklam ajanslarına yazıp, ürün satmak için kadınları cinsel olarak nesneleştirmenin sorumsuzluk ve aşağılama olduğunu bildirin.
Doğru olanı, doğru olduğu için yapın
Hiç unutmayın, sesinizi kahraman olmak, bir kadını kurtararak şövalyelik etmek için veya sırtınız sıvazlansın diye çıkarmıyorsunuz. Doğrusu bu olduğu için ve kadına yönelik şiddetin sona erdirilmesinde anlamlı bir rol oynamak için sesinizi çıkarıyorsunuz.
Kendinizle ilgili bir şey söyleyin
* Kadına yönelik şiddete son vermekle ilgili düşünürken, dönüp kendinize bakmanın, kadınları nasıl gördüğünüze, kadınlara nasıl davrandığınıza bakmanın önemini hatırlayın.
* Ev işlerini paylaşıyor musunuz? Çocuk bakımı sorumluluklarını paylaşıyor musunuz? Kadınlarla sohbette baskın mı oluyorsunuz, yoksa iyi bir dinleyici misiniz? Hiç, bir kadının istismar için "kaşındığını" düşündüğünüz oluyor mu? Kadınlardan bahsederken aşağılayıcı dil kullanıyor musunuz? Kadınları sadece cinsellik nesnesi olarak mı görüyorsunuz? Örnek olun, önder olun: Dünyada görmek istediğiniz değişimin kendisi siz olun.
* Hayatınızdaki kadınlarla konuşmaya zaman ayırın. Kadınlara yönelik şiddete dair ne düşündüklerini sorun. Her şeyden önce, onları dinleyin, gerçekten dinleyin.
* Kadınlara yönelik şiddete son vermek için başka erkekleri etkilemenin en iyi yolu, örnek olmak ve bunu yaymaktır.
* Hayatınızdaki genç erkekler (oğullar, erkek kardeşler, yeğenler) için iyi bir rol model olun. Onlara erkeklerin kadınlara karşı nasıl saygılı olabileceğini ve başkalarına karşı cinsiyetçi dil kullanmamayı, alçaltıcı espriler yapmamayı ve şiddetle davranmamayı öğretin.
* Bir şeyleri değiştirmek için çabalayan, doğru olanı yapmak için karşı duran erkekleri destekleyin ve onlara katılın. Onlara, özenli erkeklerden oluşan daha büyük bir topluluğun parçası olduklarını gösterin; zira, birçok erkek, sırf karşı durmaları halinde yalnız kalacaklarını düşündüğü için sessiz kalıyor. Onları erkek şiddetine karşı erkek örgütlenmelerine yönlendirin ki, yalnız olmadıklarının farkına varsınlar.
* Bölgenizdeki bir örgüt için gönüllü olun veya bir kadın sığınağı ya da cinsel saldırı merkezi için kaynak bulunmasına yardımcı olun.
* Okulunuzda, işyerinizde, ibadethanenizde veya içinde olduğunuz toplulukta, bir Beyaz Kurdele kampanyası başlatın. Öğretmenlerinizi, okul arkadaşlarınızı, iş arkadaşlarınızı, dostlarınızı, aile üyelerinizi ve yereldeki topluluk önderlerini de sürece katın. Kampanya fikirleri ve malzemeler için Beyaz Kurdele'yle bağlantıya geçin. (WR/TK/ÇT)
* Beyaz Kurdele'nin İngilizce kılavuz metnini, Tolga Korkut yeniden düzenleyerek Türkçeleştirdi.
** 90'ların başında Kanada'da üç erkeğin başlattığı, kendini "Erkeklerin kadına şiddetini sonlandırmak için çalışan erkekler" olarak tanımlayan Beyaz Kurdele Kampanyası'nın sloganı "Kadına yönelik şiddet uygulamayacağım, göz yummayacağım, sessiz kalmayacağım." Üyeliği olmayan bu hareket, her yerde kendi özgül koşullarıyla büyüyor ve kendi kampanyalarını yaratıyor.
