"Örnek kodlama formu"ndan aldığımız bu soru ve sitede yer alan benzerleri, henüz deneme aşamasında olan "Akıllı İşaretler" uygulamasının nasıl kullanılacağının küçük bir örneği.
bianet, Ankara Üniversitesi (AÜ) İletişim Fakültesi'nden Dr. Sevilay Çelenk Özen'le, "Akıllı işaretler"uygulamasını konuştu. Çelenk, formdaki her bir soru ve alt başlığın, yedi akıllı işaretin kullanılabilirliliğini test etmek üzere belirlendiğini söylüyor.
Çelenk Özen: Hollanda sistemi en uygulanır olanıydı
Çelenk Özen, "Akıllı işaretler"le ilgili çalışmayı kendisiyle birlikte üç akademisyenin yaptığını söylüyor: Prof. Dr. Ferhunde Öktem, Doç. Dr. Melike Sayıl ve Dr. Sevilay Çelenk Özen.
"İlk başladığımızda psikiyatr ve psikologların da olduğu gönüllü bir çalışma grubuyduk. Tüm Avrupa'daki sistemi inceledik. Hepsi farklıydı. Örneğin Fransa'nın ki çok detaylı ve kültürel değerler içeriyordu. Hollanda'daki sistem en uygulanabilir olanıydı. Daha yeni ve ayrıntılıydı. Öznel değerlerden arındırılmış bir sistemdi."
Çelenk Özen, Hollanda'da Hollanda Görsel İşitsel,Medya Sınıflandırma Enstitüsü'yle, (NICAM-Netherland/Dutch Institute for the Classification of Audiovisual Media) çalışmaların önce Hollanda'da, sonra da Türkiye'de sürdüğünü belirtiyor.
"Bizim gönüllü grubun çalışmasıyla NICAM'ın sistemini karşılaştırdık. Sonunda Türkiye'ye özgü bir sistem kurduk. Bu sistem yayın kuruluşların soruları yanıtlamasına dayanıyor. Soruların yanıtına dayanan sistem kendi sembolünü zaten veriyor."
Yayıncıların özdenetimi önemli
Çelenk, deneme süresinde bir müeyyidenin olmadığına dikkat çekiyor.
"Akıllı İşaret uygulaması, Türkiye'de halen deneme safhasında. Ekim ayında yönetmeliğin çıkmasıyla birlikte, yayıncılara 'işaret' koyma zorunluluğu geliyor. Şu anda müeyyide yok ama, korkum yönetmelik çıktıktan sonra, bugünkü uygulamaların sisteme zarar verecek olmasında. Ekim'den sonra ciddiye alınmaması gibi bir tehlikesi var. Bu nedenle yayıncılarla olan eğitimlerimiz sürüyor."
Çelenk, "Akıllı İşaretler"in ailelere bir öneri niteliğinde olduğunu düşünüyor. "Akıllı işaretlere gerek var mı? Bu etik olarak tartıştığımız bir şey. Yetişkin, eğitimli bir izleyici için gerek yok. Ama Türkiye'de ebeveynlerin eğitim düzeyi düşünüldüğünde çocuk izleyici çok korunaksız kalıyor. Sistem özdenetime yönelik bir uygulamadır."
Çocuklar korunaksız
Çelenk, programlarda şiddet başta olmak üzere, argo ve sakıncalı bir dolu olumsuz örnekli içeriğin olduğunu söylüyor. Avrupa'da ulusal kanalların, çocuğun uyanık olduğu saatlere konulacak yayınla ilgili dikkatli olduklarını açıklayan Çelenk'e göre bu sistem korunaksız çocuklar adına önemli bir adım.
"Programlarda cinsellikte var ama, o programlar yayıncıların inisiyatifiyle daha geç saatlerde yayınlandıklarından tehlike değil. Özellikle çete, mafya benzeri diziler çocukların ayakta olduğu saatlerde yayınlanıyor. Bu kadar korumasız bir ortamda, on aileden bir tanesi bile, çocuklarına 'bu sana uygun değil' diyecekse, önemli olduğunu düşünüyorum."
Çelenk sansür tehlikesine işaret ediyor
Çelenk, yayıncılarla yaptıkları eğitim çalışmalarında gördüğü bir tehlikeye de işaret etmeden geçemiyor.
"Bir eğitimde, 'Bazı sahneleri ayıklıyoruz' denildi. Filmi kesmek yerine saatini değiştirmelerini tercih ederiz. Bir sinema filminin kesilerek ekrana gelmesini istemem. Kişisel olarak bu sistemin asla sansürü dönüşmeden kullanıldığında yararlı olacağını düşünüyorum."
Yayın kuruluşlarının sorumluluğunun önemli olduğunu söyleyen Çelenk, "Burada önemli olan özdenetimdir. RTÜK'ün cezai müeyyide uygulamasından çok bunu önemsiyorum. Aksi halde sistem sansür mekanizmasına dönüşür ki, simgelerin amacı bu değil."
Akıllı işaretleri hangi ülkeler uyguluyor
Türkiye'de yeni gündeme gelen "Akıllı İşaretler" uygulaması, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Avrupa'da 1990'ların başında gündeme geliyor.
Kanada'da benzer bir sistem var. Avustralya ve Yeni Zelanda'da kullanılıyor. Hollanda 2002'de NICAM aracılığıyla bugünkü uygulamayı başlatıyor. Danimarka, Slovenya ve Fransa ve Polonya'da (2005) benzeri sistemler söz konusu.
İngiltere'nin düzenleyici kurumu OFCOM'un çocukları çok gözeten bir denetim sistemi olduğundan koruyucu sembollere gerek görülmüyor. Ancak BBC ve ITV bazı programlarında sesli uyarı veriyor. İrlanda'da, RTE kanallarında akıllı işaret kullanımı var.
"Akıllı İşaretlerin anlamı
Deneme uygulamasında halen yedi işaret bulunuyor.
Genel izleyici kitlesi: Herkesin izleyebileceği programları gösteriyor. Aile formunda bir sembol.
7+: Yedi yaş ve üzerini işaret ediyor. Bu program her saatte ekrana gelebilir.
13+: Saat 21.00'den sonra ekrana gelebilecek programları işaret ediyor,
18+: Saat 23'te gelmesi gerekiyor.
Şiddet/Korku: Saat 23.00'den sonra yayınlanması gereken program,
Cinsellik: Saat 23.00'den sonra yayınlanabilir,
Olumsuz örnek oluşturabilecek davranışlar: Saat 23.00'ten sonra yayınlanabilir.(AD)
