Irak ceza sisteminde reform ihtiyacı
Dün (Pazartesi) yayımlanan "IRAK: İnsan Hakları İhlalleri İçin Adaletin Yerine Getirilmesi" başlıklı raporunda UAÖ, Irak'ta adaletin yerine getirilmesini amaçlayan her türlü girişimde temel alınması gereken ilkeleri ve Birleşmiş Milletler (BM) Uzmanlar Komisyonu'nun rolünü özetledi.
Örgüt raporunda, Irak ceza adalet sisteminde reform ihtiyacını belirtti ve adaletin sağlanması için yürütülecek kapsamlı programda dikkate alınması gereken geçiş dönemine dair ve tamamlayıcı yaklaşımları inceledi.
Raporda, "Böyle bir programın temel taşı Irak ceza adalet sisteminde reform yapılmasıdır. Ancak, uluslar arası topluluğu da ilgilendiren yaklaşımları da içeren tamamlayıcı ve geçiş dönemine dair hukuki yaklaşımlar da gereklidir" denildi.
BM Uzmanlar Komisyonu kurulsun
Program önerilerini geliştirecek ve Irak sivil toplumuyla yakın ilişki içinde olacak bir BM Uzmanlar Komisyonu'nun kurulması için çağrıda bulunan UAÖ, raporunda şu ifadeler yer aldı:
* BM Uzmanlar Komisyonu çalışmaya derhal başlamalı ve birkaç ay içinde bir rapor hazırlamalıdır.
* Halen, insan hakları ihlallerinden sorumlu olduğu iddia edilen kişilerin soruşturulması ve kovuşturulmasına dair bir kaç öneri üzerinde tartışılmaktadır. Ancak, Irak'taki durumla ilgili derinlemesine otoriter bir analiz henüz yapılmamıştır. Uzman tavsiyesi bu yüzden çok gereklidir.
* BM bu alanda uzmandır ve yetkili olmayı kabul etmiştir. BM, Irak ceza adalet sisteminin reformuyla ilgili önerileri geliştirmekte öncülüğü üstlenmelidir. BM aynı zamanda, Irak'ın yönetimiyle ilgili düzenlemeler dikkate alınmaksızın tamamlayıcı ve geçiş dönemine ait yaklaşım önerilerinde de bulunabilmelidir.
ABD, Britanya mahkemeleri ya da ABD Askeri Komisyonları
* Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Britanya mahkemelerinin kullanılması önerileri, bunların kazananın adaleti olarak algılanma riski yüzünden sakıncalıdır. Mahkeme bile olmayan ABD askeri komisyonlarının kullanılması gibi öneriler ise uluslararası hukuk açısından son derece adaletsiz olacaktır.
* Üzerinde düşünülen olası geçiş dönemi yaklaşımları arasında uluslar arası "ad hoc" mahkeme ve "karma mahkeme" bulunmaktadır. Evrensel yargı yetkisini de içeren öneriler önemli bir katkı sağlayabilir ve bölgesel bir mahkeme de dikkate alınmaya değer.
* Irak'ta adaletle ilgili her türlü yaklaşıma hakim olması gereken uluslar arası hukukun temel ilkeleri ise, şunlardır:
* Tarafsızlık ve bağımsızlık: Kurulacak her türlü mahkeme tamamen bağımsız olmalı ve uluslar arası adil yargı standartlarına uygun biçimde, yalnızca zanlılara yönelik kanıtlar temelinde, adil bir süreçte yargılamalıdır.
* Seçici olmamalıdır: Irak'ta suç işlediğinden şüphelenilen herkes, rütbe, uyruk veya diğer herhangi sebebe bakılmaksızın, adalet önüne çıkarılmalıdır;
* Zaman aşımı olmamalıdır: Ağır ihlaller, ne zaman işlendiği dikkate alınmaksızın, kovuşturulmalıdır;
* Genel af olmamalıdır: Uluslararası hukuk suçları için genel af, bağışlama ve benzer yöntemler, kesin hükmün verilmesini ve kurbanlara tam giderim sağlamayı engelleyecekse, kullanılmamalıdır.
* Adil yargılama: Zanlılar kovuşturmanın her aşamasında uluslararası hukuk ve adil yargı standartlarına uygun olarak yargı önüne çıkarılmalıdır;
* Ölüm cezası ve işkence olmamalıdır: Hiçbir koşul altında ölüm cezası veya diğer zalimane, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza verilmemelidir;
* Kurbanlara giderim sağlanması: Kurbanlar ve ailelerine, yaşadıkları ihlallere karşı tam giderim sağlanması için etkin aygıtlar sağlanmalıdır.
"İkinci sınıf adalet olmaz"
UAÖ, "Irak hükümet görevlilerinin ve savaşan tüm taraflarının yarattığı hak ihlallerinin kurbanları için adaletin yerine gelmesi çok önemli. Adil ve etkin olmak için adaletin yerine gelmesini amaçlayan tüm tedbirlerin uluslar arası insan hakları hukuk ve standartlarına uygun olması gerekir" dedi.
UAÖ raporu, "Ne kurbanlar ne de zanlılar için ikinci sınıf adalet olmamalıdır" sözleriyle sona erdi. (BB/NK)
* Raporun İngilizce tam metni için:
