* Fotoğraf: Canva
Azerbaycan ve Ermenistan... Dağlık-Karabağ bölgesinde altı hafta süren savaşın ardından Rusya'nın arabuluculuğunda 2020 yılında ateşkes kararı alan iki ülke, aylar sonra tekrar karşı karşıya geldi.
Azerbaycan-Ermenistan sınırında 13 Eylül gecesi başlayan çatışmalardan her iki ülkenin hükümetleri de birbirini sorumlu tutarken, yapılan resmi açıklamalara göre, en az 105 Ermenistan askeri ve en az 50 Azerbaycan askeri yaşanan çatışmalarda yaşamını yitirdi.
Çatışmalar başladığından bu yana iki ülke arasında 13 ve 14 Eylül'de iki kere ateşkes ilan edilmiş olsa da bölgedeki durum gerginliğini koruyor.
Peki, iki ülke arasındaki ateşkesin aylar sonra bozulmasının sebebi neydi? 2020 yılında varılan ateşkesin gerçek anlamda bir ateşkes olduğunu söyleyebilir miyiz? Ve belki de daha önemlisi: Bundan sonra ne olacak? Kalıcı bir Ermenistan-Azerbaycan barışı mümkün mü?
Azerbaycan ile 
yaşanan çatışmaların Ermenistan'dan bakıldığında nasıl göründüğünü anlamak için sorularımızı yönelttiğimiz ABD'nin Güney California Üniversitesi Ermeni Çalışmaları Enstitüsü Direktörü Salpi Ghazarian, "Azerbaycan'ın elverişli olduğunu düşündüğü zamanlarda ateşkesi bozduğunu" söylüyor.
Azerbaycan'ın Rusya'nın Ukrayna'da devam eden savaş sebebiyle de "daha güçsüz ve dikkati dağılmış" olarak algılandığı bir dönemde bu durumdan faydalandığını kaydeden Ghazarian, "Ermenistan'ın ateşkesi bozarak veya askeri saldırganlığa başvurarak elde edebileceği hiçbir şey olmadığını" belirtiyor ve ekliyor:
"Barış ve düşmanlıkların durması arasında bir fark var. Azerbaycan bunların ikisini de istemiyor gibi görünüyor.
"Eğer Ermenistan ve Azerbaycan hızlı bir şekilde akıllıca bir anlaşmaya varmazsa, her ikisi de - bunu vurgulamak istiyorum: her ikisi de - diğer ülkelerin bölgesel gündemlerinin piyonu haline gelecek."
Devamını Ghazarian'ın kendisinden dinleyelim...
"Amaç, müzakerelerde 'zafer' kazanmak"
Azerbaycan ve Ermenistan arasında Dağlık-Karabağ bölgesinde 2020 yılında yaşanan çatışmalar Rusya'nın arabuluculuğunda sağlanan ateşkes ile sona ermişti. İki ülke arasındaki ateşkes 13 Eylül günü bozuldu. Siz ateşkesten bu yana geçen süreci nasıl değerlendirirsiniz? Sizce ateşkesin bozulma sebebi nedir?
Azerbaycan, elverişli olduğunu düşündüğü zaman ateşkesi bozuyor. Örneğin, Ermenistan'ı şiddet yoluyla belli müzakere poziyonlarına zorlamak için... Buna ek olarak, Azerbaycan'ın, "şanlı askeri zaferinden" iki yıl sonra hâlâ kendi halkına gösterdiği pek bir şey yok. Ve bu askeri girişimlerin kendisine güvenirlik veriyor gibi göründüğünü düşünüyor.
Ayrıca, Rusya'nın daha güçsüz olarak algılandığı ve Ukrayna'da kayıplar yaşadığı bu günlerde, Azerbaycan, Rusyalı barış güçlerinin "dikkati dağılmışken" bu durumdan faydalanabileceğini düşünüyor.
Azerbaycan ve Ermenistan yönetimleri son yaşanan çatışmalardan birbirini sorumlu tutuyor. Siz tarafların açıklamaları ve basındaki haberlerin de ışığında sahadaki durumu nasıl görüyorsunuz? İki ülke, bu çatışmalarla birlikte iç ve dış politikada neyi hedefliyor olabilir?
Ermenistan'ın ateşkesi bozarak ve askeri bir saldırganlığa girişerek elde edebileceği hiçbir şey yok. Hiçbir şey...
Aslına bakacak olursak, yabancı liderler çok açık ve net bir şekilde suçu Azerbaycan'da buluyor, Azerbaycan'ı savaş sonrası müzakerelerde başka "zaferler" kazanmak için saldırganlık yoluna gitmekle suçluyor.
"İlk defa net açıklamalar geliyor"
Çatışmaların ardından başta Türkiye, ABD, Rusya ve AB olmak üzere bir dizi ülke ve kuruluştan açıklamalar geldi. Siz bu açıklamaları, söz konusu ülke ve kuruluşların bu konudaki yaklaşım ve pozisyonlarını nasıl değerlendirirsiniz?
Bu ülkeler, ilk defa saldırganlığın sorumluluğu ve [çatışmaların] durması gerektiği ile ilgili net açıklamalar yapıyor. Azerbaycan, Ermenistan'a saldıran taraf olarak tanımlanıyor.
Eğer Azerbaycan'ın amacı müzakere sürecinde başarılar kazanmaksa ve eğer diğer taraf - yani Ermeniler - gelecekte bir barış için müzakere edemeyecek kadar tehlikede hissederse, bu olmayacaktır. Ermeniler bunun yerine açık şekilde azami bir öz savunma tutumu benimsedi.
"Hak ve özgürlükler tehlikede"
Azerbaycan ve Ermenistan arasında kalıcı bir barış mümkün mü? Her iki ülke açısından böyle bir barışın şartları nedir?
Barış ve düşmanlıkların durması arasında bir fark var. Azerbaycan bunların ikisini de istemiyor gibi görünüyor.
Eğer Azerbaycan siyasi gündemini dayatmak için güç kullanmaya devam ederse Ermenistan ve Azerbaycan arasında barış mümkün olmayacaktır. Bu, Ermenilere bölgesel bir gündem yaratmaya direnmek dışında başka bir seçenek bırakmıyor.
Neticede Azerbaycan bölgesel çözümlere katılım sağlama konusunda istekli görünmüyor. Azerbaycan kendi yurttaşlarının vatandaşlık ve insan haklarına da saygı göstermediği için Karabağ'da Azerbaycan'ın egemenliği altında yaşamaya devam eden Ermenilerin hakları ve yaşamları da tehlike altında. Dolayısıyla, görünüşe bakılırsa, Azerbaycan barış ile ilgilenmiyor.
"Diğer ülkelerin piyonu haline gelecekler"
Eklemek istediğiniz bir şey var mıdır?
Bu bölge, özellikle bu zamanda, başka gündemleri olan üçüncü ülkelerin suistimaline açık. Türkiye, her ne kadar her zaman Azerbaycan ile aynı gündeme sahip olmasa da bölgede bir aktör olmayı sürdürüyor.
Rusya'nın [bölgedeki] mevcudiyeti çok fazla; Rusya, barış gücü ile de birlikte, askeri ve stratejik kararlarının sorgulandığı bir dönemde güney batıdaki komşularını kontrol ettiğini göstermek isteyecek.
Eğer Ermenistan ve Azerbaycan hızlı bir şekilde akıllıca bir anlaşmaya varmazsa, her ikisi de - bunu vurgulamak istiyorum: her ikisi de - diğer ülkelerin bölgesel gündemlerinin piyonu haline gelecek.
Ne olmuştu?
Azerbaycan ve Ermenistan savunma bakanlıkları, Karabağ Savaşı'nın sona ermesinden yaklaşık 2 yıl sonra iki ülke arasında yeniden çatşmaların başladığını duyurdu. İki ülke de durumdan birbirini sorumlu tuttu.
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, 13 Eylül sabahı Parlamento'da yaptığı konuşmada, yaşanan çatışmalarda 49 askerin hayatını kaybettiğini açıkladı. Ölü sayının artabileceğini belirten Paşinyan, gerilimin "biraz sakinleştiğini", ancak Azerbaycan taarruzunun birkaç cephede devam ettiğini söyledi. Azerbaycan tarafı da çatışmalarda 50 askerinin yaşamını yitirdiğini açıkladı. 13 Eylül Türkiye saatiyle 7:00 itibariyle bölgede ateşkes ilan edildi.
Paşinyan, 14 Eylül'de yaptığı açıklamada en az 105 Ermenistan askerinin hayatını kaybettiğini açıklarken Ermenistan Güvenlik Konseyi Sekreteri Armen Grigoryan 14 Eylül'de akşam saatlerinde yaptığı açıklamada Yerevan ve Bakü'nün uluslararası toplumun arabuluculuğuyla 14 Eylül saat 20.00'den itibaren ateşkes konusunda anlaşmaya vardıklarını söyledi.
2020 Karabağ Savaşı hakkında
- Çatışmalar 27 Eylül 2020 sabahı, Karabağ Savaşı (1988-1994) sonrasında kurulan temas hattında başladı ve her iki taraf da askeri ve sivil kayıplar bildirdi.
- 10 Ekim'de Uluslararası Kızılhaç Komitesi desteği ve Rusya arabuluculuğunda hem Ermenistan hem de Azerbaycan tarafından kabul edilen insani ateşkes resmen yürürlüğe girse de ateşkes her iki taraf tarafından da tamamen göz ardı edilerek ölülerin planlanan dönüşü ve yaralı ve tutukluların değişimi durduruldu.
- Dağlık Karabağ'ın ikinci en büyük şehri Şuşa'nın Azerbaycan kontrolüne geçmesi sonrası 9 Kasım 2020 tarihinde, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in arabuluculuğu ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Ermenistan başbakanı Nikol Paşinyan tarafından Ateşkes Antlaşması imzalanarak Dağlık Karabağ bölgesindeki tüm çatışmalara 10 Kasım 2020 tarihinde Moskova saati ile 00.00 itibarıyla son verildiği açıklandı.
TIKLAYIN - Karabağ anlaşması neleri değiştirdi?
(SD)
