Amerika'da 1787'den bu yana seçimler hiç erkene alınmadı, hiç ertelenmedi
Orhan ERENLER
Türkiye yaşadığı istikrarsızlıkların yarattığı aksaklıklar nedeniyle, ne yazık ki istikrarlı bir hükümetin oluşmasına bir türlü olanak bulamıyor. Hem bu açıdan hem de kasım ayında yapılacak kongre seçimleri öncesinde Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) demokrasisini incelemek yerinde olacak..
Öncelikle, Amerikan demokrasisini Avrupa demokrasisinden ayıran en büyük özellik, Amerikan demokrasisinin bir parlamenter rejimden daha çok bir halk rejimi olması. Amerika'da her türlü meclis ve yürütme organları halk tarafından seçiliyor.
DEVLET MİLLET İÇİN VAR...
ABD devlet ve siyasal düzenindeki Türkiye'den farklı olan ve dikkat çeken bazı önemli ayrıntılar bulunuyor.
> ABD halkı, devletin kendisine hizmet eden bir müessese olduğunu ve siyasilerin yine kendisine hizmet etmek için seçildiğinin bilincinde ve kanısında.
PARTİYE DEĞİL ADAYA OY
> Seçim dar bölge seçim tarzı olduğundan herkes bağlı bulunduğu bölgeden bir tek senatör ve milletvekili adayına oy veriyor, partiye oy vermiyor. Bu nedenle halk kime oy verdiğinin bilincinde.
> Parti adaylarını partiye kayıtlı halk seçiyor. Parti idare meclisinin aday seçimlerinde fonksiyonu yok.
OKUL YÖNETİCİLERİNİ BİLE HALK SEÇİYOR
Hatta ilçelerdeki okulları (ilk, orta ve lise) yöneten okul idare meclisleri bile halkın oyu ile seçiliyor. Amerikan halkı kendini yönetecek idarecileri, yapacağı işin fonksiyonuna bağlı kalmak şartıyla, doğrudan doğruya kendisi seçiyor. Yani bir kişi, milletvekili olarak seçilmiş ise milletvekili olarak kalıyor, bakan olamıyor.
Bakan olarak görev verilirse, milletvekilliğinden istifa etmesi gerekiyor.
Amerikan başkanı, yürütme organı olan hükümetin başı yani başbakan olarak seçiliyor.
ABD'de elli eyalet devleti var. Tüm eyalet devletleri "Federal Devlet"in anayasasına ve çıkardığı kanunlara uymak zorunda. Amerikan anayasasında cumhuriyet sözü geçmemesine rağmen devlet şekli cumhuriyet.
ABD Federal Devleti üç ana bölümden oluşuyor:
> İcraat (yürütme) organı, hükümet
> Yasama organı, Temsilciler Meclisi ve Senato
> Yargı organı
Devlet organları birbirlerinden bağımsız olarak çalışıyorlar. İcraat organı olan hükümet bir başkandan ve 14 bakanlıktan oluşuyor. Başkan halkın oyları ile işbaşına geliyor ve dört senelik bir süre için seçiliyor. Clinton örneğinde de açıkça görüldüğü gibi ABD Anayasası'na göre bir şahıs başkanlığa ancak iki devre seçilebiliyor, üçüncü bir kez başkanlığa adaylığını koyma hakkı bulunmuyor.
Her dört yılda bir kasım ayında yapılan başkanlık seçimlerinde, halk tercihini yaptığı başkana ve onun yardımcısına oy veriyor. Kongre'den geçen kanunlar başkanın onayına sunuluyor. Başkanın onaylamadığı kanunlar meclise geri gidiyor. Eğer meclis bu kanun teklifini üçte iki çoğunlukla onaylarsa kanun önerisi yasalaşıyor.
KABİNE REEL SEKTÖR TEMSİLCİLERİNDEN OLUŞUYOR
Başkan, kabinesini ise, çoğu kez reel sektörde uzun yıllar başarı ile çalışan kişilerden kuruyor. Şayet başkan temsilciler meclisinden veya senatodan bir kimseye bir bakanlık vazifesini vermek istiyorsa o şahsın bakan olabilmesi için bağlı bulunduğu meclisten istifa etmesi gerekiyor. ABD aynı şahsın hem icraatçı ve hem de mürakabacı olmasına inanmıyor. Başkan kabinesini her iki meclise sunuyor..
Kongrenin bir veya birden fazla bakana itirazı varsa o bakan veya bakanlar hakkında kongre bir soruşturma açabiliyor ve soruşturma sonunda bakanın hizmette kalıp kalmayacağı kongre tarafından oylanıyor. Böylece başkan ve kabinesi dört yıllık icraatına başlıyor. Kongre veya savcılık, suistimali olan bir bakan hakkında herhangi bir anda soruşturma açabiliyor. Hükümete güven veya güvensizlik oyu diye bir uygulama yok. Başkan yardımcısı senatonun tabii bir üyesi ve aynı zamanda senatonun başkanı.
SENATÖRLER 6 YIL İÇİN SEÇİLİYOR
Partilerin başkanlık adayı seçimi, milletvekilleri adaylarının seçiminden biraz farklı. Başkan adayı adaylığını koyduğu partinin kongresinde kongreye gönderilen her eyaletin delegeleri tarafından seçiliyor.
Partilerin kongresi her dört yılda bir, başkanlık seçimlerinden önce yapılıyor. Başkan yardımcısını kendisi seçiyor ve parti kongresinde başkan yardımcısını delegelerin onayına sunuyor.
ABD'de Temsilciler Meclisi ve Senatörler Meclisi olmak üzere iki meclis bulunuyor. Her iki meclise birden kongre (Congress) deniliyor
Temsilciler Meclisi 435 milletvekilinden, Senatörler Meclisi de 100 senatörden oluşuyor.
Milletvekilleri iki yıllık bir süre için, senatörler altı yılık bir süre için seçiliyorlar. Her iki meclisin de kanun yapma yetkisi var. Bir meclisin önerdiği ve kabul ettiği kanunu diğer meclisin de onaylaması gerekiyor.
MİLLETVEKİLLİĞİNDE DAR BÖLGE SEÇİMİ
Milletvekilleri seçimi dar bölge seçimi ve herkes kendi bölgesinden bir tek milletvekili adayına oy veriyor. Partilerin milletvekilliği için aday seçimi o partiye kayıtlı halk tarafından yapılıyor. Bu oylama parti kongresinde yapılamıyor. Halk mahalli okullara veya belediye binasına yerleştirilen oy makinelerine giderek parti adayının seçimini yapıyor. En çok oy alan aday o partinin milletvekili adayı oluyor.
PARTİ BAŞKANLARI YOK
Her eyaletten iki senatör, bağlı bulunduğu eyaleti Senatörler Meclisi'nde temsil ediyor. Senatör seçimi dar bölge seçimi değil, bütün eyaletteki oy kullanma hakkına sahip herkes bir senatör seçiyor.
ABD'de Demokrat (Democratic) ve Cumhuriyetçi (Republican) Partisi olmak üzere iki büyük parti bulunuyor. Bunun dışında Komünist Partisi de dahil olmak üzere diğer bazı partiler de var, fakat hiçbir güç oluşturamamış durumdalar. Bir partiden milletvekili veya senatör adayı veya başkanlık adayı olmak, herkese açık.
Her iki partinin de parti başkanı yok. Yani Amerika'da ne Cumhuriyetçi Parti ne de Demokrat Parti kendisine bir başkan seçmiyor, ancak parti işlerinin yürütülmesi için idare meclisini seçiyor. Parti idare meclisi siyasi değil ve adaylar üzerinden bir tercihi veya bir otoritesi bulunmuyor. Parti meclisi partiye ait işlerin (siyasi olmamak şartı ile) yürütülmesinden, partinin mali işlerinden sorumlu.
DOKUNULMAZLIKLAR SINIRLI
ABD senatörlerinin veya milletvekillerinin dokunulmazlıkları sınırlı ve gereği halinde bağlı bulundukları meclis tarafından kaldırılıyor. Kürsü dokunulmazlığı, ABD'nin Anayasası'nın 1. maddesinin 6. bölümü ve 1 nolu bendi ile teminat altına alınmış durumda. Yanlız, savcı cürüm işleyen senatör veya milletvekili hakkında soruşturma yapıyor ve suçunu sabit görürse bunu bir raporla meclisin başkanına sunuyor. Meclis o şahsın dokunulmazlığını kaldırırsa o milletvekili veya senatör mahkemede yargılanıyor. Bugüne kadar böyle hallerde meclisler daima milletvekillerinin veya senatörlerin dokunulmazlıklarını kaldırdı.
ABD'nin 215 yıl gibi kısa denilecek bir sürede dünyanın en güçlü devleti haline gelmesinin nedenini sisteminin ayrıntılarında aramak çok yerinde ve doğru olacaktır.
BAKANLAR MİLLETVEKİLİ OLAMIYOR
> Kongrede bir parti grup kararı alamıyor, çünkü her kongre üyesi partisinden çok, seçmenine karşı sorumlu. Bu nedenle başkanın önerdiği kanun tekliflerine kendi partisinden karşıt oy veren birçok milletvekili veya senatör olabiliyor veya bunun tersi de gerçekleşebiliyor.
> Bakanların milletvekili veya senatör olmaları yasak olduğundan başkan kabinesini farklı kişilerden kuruyor ve böylece kabine, icraat yapmasını bilen başarılı işadamlarından, idarecilerden ve teknokratlardan oluşuyor. ABD'de bakanlıklar siyasetten çok icraat yapan müesseseler.
DOKUNULMAZLIKLAR KÜRSÜ İLE SINIRLI
> Yasama ve yürütme organı bize göre çok daha şeffaf. Seçimle iş başına gelen her şahıs mal varlığını belirtmek zorunda. Federal Hükümetin Sivil Polis Teşkilatı, FBI, kongre üyelerini gizli veya açık olarak istediği zaman denetleyebiliyor. Ve bunun pek çok örneği mevcut.
> Kongre üyelerinin ve başkanın, dokunulmazlığı sadece kürsü ile sınırlı. Cürüm halinde o üyenin dokunulmazlığı bağlı bulunduğu meclisi tarafından hemen kaldırılıyor.
2 DÖNEMDEN SONRA POLİTİK YAŞAM BİTİYOR
> Başkan, seçilmek kaydı ile yalnızca iki kez başkan olarak hizmet verebiliyor. Böylece sistem, halka hizmet verecek diğer vatandaşlara da fırsat tanıyor. Bunun en büyük diğer özelliği de ikinci devre seçimini kazanan başkanın hiç siyasete kaçmaksızın Amerika'nın menfaati neyi gerektiriyorsa onun icraatını yapması.
> ABD hükümetinde, seçim ve devlet düzenindeki sistemin mükemmelliği dolayısı ile, bir devamlılık ve istikrar sözkonusu. ABD'nin kuruluşundan (1787) bu yana hiçbir şekilde seçimler ne erkene alındı ne de ertelendi, daima zamanında yapıldı.
