“AKP ve Erdoğan Kazanımların Altını Oydu”

Raporun girişindeki genel değerlendirme bölümü şöyle:

"Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) ve Ağustos 2014'te Cumhurbaşkanı seçilen Recep Tayyip Erdoğan, insan haklarını ve hukukun üstünlüğünü zedeleyen icraatlarla son on yılın kazanımlarının altını oyuyor. Hükümet, 2013'ün yaz aylarında İstanbul'da başlayan ve hızla diğer şehirlere de yayılan kitlesel protesto gösterilerinin ardından medya ve interneti kontrol altına alma ve muhalifleri sindirme politikasını sürdürdü."

"Hükümetin karıştığı bir dizi yolsuzluk iddiasının İstanbul savcılarının Aralık 2013'te birçok kişi hakkında çıkarttıkları yakalama emri sonrasında gün yüzüne çıkmasının ardından bu iddiaları destekleyen ve siyasi zarara yol açabilecek nitelikte telefon görüşmeleri de sosyal medyada dolaşıma sokuldu. Hükümet buna tepki olarak ceza adalet sistemi üzerindeki müdahalelerini arttırarak hakimlerin, savcıların ve polislerin yerlerini değiştirdi, yürütmenin Türkiye'de zaten politize olan yargı üzerindeki kontrolünü daha da arttırma çabasına girişti ve internet özgürlüğüne sınırlamalar getirdi."

"Yolsuzluk iddiaları, Erdoğan'ın AKP içindeki çevresi ile geçmişte uzun süre ittifak yaptığı ve ABD'de yaşayan din insanı Fethullah Gülen'in önderliğindeki Gülen (Hizmet) hareketi arasındaki siyasi çekişme çerçevesinde ortaya çıktı. AKP hükümeti, Gülen hareketini devlet kurumları, polis ve yargı üzerinde uygunsuz nüfuz kullanmakla ve kendisine karşı bir 'darbe' girişiminde bulunmakla suçluyor."

Hükümet basın özgürlüğünü zayıflatmayı sürdürdü. Yıl boyunca Türkiye'nin demokrasi siciline ve uluslararası itibarına en çok zarar veren unsurlar arasında hükümetin ifade özgürlüğünü kısıtlama eğilimi, toplanma özgürlüğüne karşı sınırlayıcı tutumu ve göstericilere dava açmaya hevesliyken polisin göstericilere uyguladığı şiddete göz yumması bulunuyordu.

Hükümet, bakanların ve aile bireylerinin yolsuzluğa karıştığını ortaya koyan telefon görüşmelerinin sızdırılarak sosyal medya aracılığıyla yaygınlaştırılmasına, zaten kısıtlayıcı olan internet yasasını daha da sıkılaştırarak ve Twitter ve YouTube'a Türkiye'den erişimi haftalarca engelleyerek karşılık verdi. Bu tedbirler Mart ayında üç Birleşmiş Milletler özel raportörünün ortak açıklama yapmasına yol açtı. İki site de, engelleme kararlarının Anayasa Mahkemesi'nce iptal edilmesinin ardından sırasıyla Nisan ve Mayıs ayında tekrar açıldı.

Sindirme yöntemleri arasında Radyo Televizyon Yüksek Kurulu'nun (RTÜK) ayırıcı şekilde hükümet karşıtı medyaya verdiği para cezalarındaki artış, gazetecilere açılan hakaret davaları, bazı tanınmış gazetecilerin işten çıkartılması ve sosyal medyada belli bazı hesapların ve içeriğin engellenmesi yer aldı. Hükümet bu tedbirlerle medyanın hükümet makamlarına hesap sorma veya faaliyetlerini mercek altına alma ihtimalini ve imkanını engelliyor.

İstanbul'daki Taksim Gezi Parkı protestolarından ve Türkiye çapında başka şehirlerdeki hükümet karşıtı gösterilerden sonraki yıl içinde binlerce gösterici yasal kovuşturmalarla karşı karşıya kaldı. Kimi davalarda mahkemeler ilk celsede sanıkların beraatına karar verirken, kimi davalar bu raporun yazımı esnasında henüz devam etmekteydi. Terör suçuyla suçlanan bazı sanıklar 10 aya varan tutukluluğun ardından tahliye edildiler ancak yargılanma süreçleri hala sürüyor.

Gezi Parkı kampanyası ve eylemine destek veren 128 hükümet-dışı kuruluşun oluşturduğu Taksim Dayanışması platformunun beş üyesi hakkındaki davaya Haziran'da başlandı. Sanıklar suç örgütü kurmak, halkı kanuna aykırı gösteri yürüyüşüne kışkırtmak, yasadışı gösterilere katılmak ve yapılan ihtarlara rağmen kendiliğinden dağılmamak ile suçlanıyor. Toplam 26 sanıklı dava, bu raporun yazımı esnasında henüz sonuçlanmamıştı. Eylül'de, bir İstanbul savcısı Gezi protestolarına katıldıkları için Beşiktaş futbol kulübü taraftar grubu çArşı'nın 35 üyesi hakkında hükümeti devirmek için darbe teşebbüsünde bulunmak dahil çeşitli suçlardan dava açtı.

Kürt siyasi aktivistleri, gazeteciler, öğrenciler ve avukatlar hakkında, sıklıkla kullanılan 'silahlı örgüt üyeliği' gibi terör suçlarından davaların açılmasına devam edildi. Davaların çoğunda sanıklar aleyhindeki deliller, şiddet içermeyen siyasi bağlantıları ve protesto gösterilerinden ibaretti.

Bununla birlikte Mart ayında hükümet, terör suçlarına bakan Özel Yetkili Ağır Ceza Mahkemelerini kaldırmak ve azami tutukluluk süresini (10 yıldan) beş yıla düşürmek gibi olumlu adımlar da attı. Tutukluluk süresinin indirilmesi sonucunda çok sayıda tutuklu tahliye edildi. Tahliye olanlar arasında Kürdistan Topluluklar Birliği'yle (KCK) bağlantılı oldukları iddiasıyla yargılanmakta olan yüzlerce sanık da yer alıyordu. Bunlardan biri, hakkında terör suçlarından dava açılan ve dört yıldan fazla tutuklu kaldıktan sonra Nisan ayında serbest bırakılan insan hakları savunucusu Muharrem Erbey'di.

Terör suçlarının istismarı ciddi bir sorun olmaya devam ediyor.

Polis, asker ve devlet görevlilerince gerçekleştirilen ihlallerin mağdurlarının adalet elde etmesinin önündeki büyük engeller varlığını sürdürüyor.

Hükümet Nisan 2014'te Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) personeline, kurumun açıkça kovuşturma izni verdiği haller dışında yasal dokunulmazlık sağlayan bir yasa geçirdi. Türkiye'nin üstlenmiş olduğu insan hakları yükümlülüklerine aykırı olan bu hüküm, istihbarat personelinin görev sırasında işlediği işkence dahil ciddi insan hakları ihlallerinden sorumlu tutulmaması riskini yaratıyor. Bu raporun yazımı sırasında kanun hala iptal istemiyle Anayasa Mahkemesi'nin önündeydi.

1990'lı yıllarda binlerce Kürt, devlet görevlilerince öldürülmüş veya kaybedilmiş olmasına rağmen, yalnızca bir avuç kamu görevlisi hakkında dava açıldı. Kanunsuz insan öldürme suçunun kovuşturulmasındaki 20 yıllık zamanaşımı süresi adalete erişimde ciddi bir engel oluşturmaya devam ediyor ve birçok dava, acilen ele alınması yönünde adım atılmadığı için zamanaşımına uğrama riski taşıyor. Cezasızlıkla mücadelenin daha kararlı bir şekilde yürütülmesi, Kürt barış sürecinin desteklenmesi açısından da hayati önem taşıyor.

Haziran ayında bir askeri mahkeme Türk Hava Kuvvetleri'nin Aralık 2011'de Irak Kürdistanı sınırına yakın Roboski (Ortasu) köyü civarında yaptığı ve 34 kişinin ölümüyle sonuçlanan saldırının görüldüğü davayla ilgili verilen takipsizlik kararını onadı. Bu rapor hazırlanırken kurbanların ailelerinin Anayasa Mahkemesi'ne yaptığı itiraz başvurusu da henüz sonuçlanmamıştı.

Mayıs - Haziran 2013 tarihleri arasında ülke çapında yapılan Gezi protestoları sırasında göstericilere orantısız güç kullanılması ve polis şiddetiyle ilgili açılan az sayıdaki soruşturma tamamlandı. Temmuz 2014'te Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi'ne toplanma özgürlüğü ile ilgili (Oya Ataman grubu altındaki davalar hakkında) gönderdiği bildirimde Türkiye hükümeti, ülke çapındaki Gezi protestolarını takiben, polisler hakkında 13 ilde başlatılan 329 cezai soruşturmadan 59'u hakkında takipsizlik, altısı hakkında kovuşturma kararı çıktığını, geriye kalanların ise henüz sonuçlanmadığını öne sürdü.

Haziran 2013'te Ankara'da bir gösteri sırasında Ethem Sarısülük'ü ateşli silahla öldüren polis memuruna "olası kastla insan öldürmekten" sekiz yıl hapis cezası verildi. Ali İsmail Korkmaz ve Abdullah Cömert adlı göstericileri öldürmekle suçlanan polisler ve siviller hakkında açılan davalarda gecikmeler yaşandı. Bu davaların suçun işlendiği yerden fazlasıyla uzak yerlere nakledilmesi yolunda verilen karar, maktullerin ailelerini ve avukatlarını olumsuz etkiledi. Bu raporun yazımı sırasında, dokuz ay komada kaldıktan sonra Mart ayında ölen 14 yaşındaki Berkin Elvan'ı biber gazı kapsülüyle vuran polisler hakkındaki soruşturma devam ediyordu.

Ocak 2007'de gazeteci Hrant Dink'in öldürülmesiyle bağlantılı bir grup gencin yeniden yargılanmasına devam edildi. Temmuz ayında, Anayasa Mahkemesi cinayet soruşturmasının etkin biçimde yürütülmediğine hükmetmişti.

Avrupa Birliği, AB'ye üye ülkeler ve Amerika Birleşik Devletleri, Türkiye'deki internet özgürlüğü, yargı bağımsızlığı ve hukukun üstünlüğünü zayıflatmaya yönelik hamleler hakkındaki kaygılarını ifade ederken, Türkiye'nin Suriye'deki savaştan kaçan bir milyonu aşkın mülteciye ev sahipliği yapmasını övdü.

Avrupa Komisyonu, Ekim ayında yayınladığı yıllık ilerleme raporunda Türkiye hükümetinin Kürt barış sürecini hukuki bir zemine oturtma çabalarını över ve 1982 anayasasının tamamen revize edilmesinin "Türkiye'nin daha da demokratikleşmesini temin edecek en güvenilir zemini" oluşturacağı yolunda tavsiyede bulunurken; yolsuzluk iddialarının ardından hükümetin yargıya müdahalesi ve Twitter ve YouTube'un tamamen yasaklanmasına ilişkin "derin kaygılarını" da ifade etti.

AB üyelik sürecinde herhangi bir ilerleme yaşanmadı. AB'nin Türkiye ile Ekim ayında yaptığı geri kabul anlaşması, AB hükümetlerinin AB ülkelerinde izinsiz ikamet etmekte olan Türkiye vatandaşlarını Türkiye'ye geri göndermesine olanak sağladı. Sözleşmeye göre ayrıca üç yıllık bir geçiş sürecinden sonra, AB Avrupa Birliği'ne Türkiye üzerinden giriş yaptığı kanıtlanan başka ülke vatandaşı olan düzensiz göçmenleri Türkiye'ye geri gönderebilecek.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin 2014 yılında Türkiye aleyhine verdiği kararlardan biri Eylül ayında hükme bağladığı din dersleri hakkındaki (Mansur Yalçın ve Diğerleri v. Türkiye) davaydı. Mahkeme, verdiği kararda zorunlu din dersleri söz konusu olduğunda Türkiye eğitim sisteminde Sünni İslam'a verilen aşırı ağırlık sebebiyle ebeveynlerin inançlarına saygı gösterilmesi için uygun yöntemlerle donatılmadığına hükmetti. Mahkeme, Türkiye makamlarının öğrencilerin herhangi bir mazeret bildirmek zorunda olmaksızın din ve ahlak bilgisi derslerinden muaf olmalarına bir an önce izin vermesi gerektiğine karar verdi.

Türkiye hükümeti Eylül ayında Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (ILO) madencilik ve inşaat sektöründe güvenlik ve sağlıkla ilgili iki sözleşmesini (167 ve 176 nolu sözleşmeler) imzalayacağını açıkladı. 13 Mayıs'ta Soma'da meydana gelen ve 301 madencinin ölümüyle sonuçlanan maden kazası Türkiye'nin, madencilik ve inşaat sektörlerindeki ölümcül kazalarda dünyanın en kötü karnesine sahip ülkelerinden olduğunu, çalışma koşullarının düzelmesini ve emniyetin sağlanmasını mümkün kılacak inceleme ve denetimlerin eksikliğini ve şirketleri bu kazalardan sorumlu tutma noktasındaki zayıflığını ortaya koydu.