Hak haberlerine ilgi artışı çok satışlı gazetelerde de, az satışlı gazetelerde de gözleniyor. Ağustos, Temmuz ve Haziran'da hak haberlerine verdiği önem bakımından birinci sıraya yerleşen Ülkede Özgür Gündem'in üç aylık ortalaması, yüzde 11.6 dolayında iken bu Eylül'de yüzde 14.64'e yükseliyor. Önceki üç ayda son sırada yer alan gazetelerin hak haberlerine ayırdıkları pay en iyisinden 2.64 iken bu Eylül'de 3.74 dolayında gerçekleşiyor.
Gündem başta Sabah sonda
Ülkede Özgür Gündem Eylül'de yayınladığı toplam 2 bin 554 haberin yüzde 14.64'ünü oluşturan 374 haberini "haklar" alanından derleyerek, izlenen günlük ulusal gazeteler arasında en başa geçerken, Sabah, toplam 3 bin 637 haberinin yüzde 3.74'ünü oluşturan 136'sını bu alana ayırarak 12 gazete arasında en sonda yer aldı.
Hak haberciliğine verdikleri önem bakımından Ülkede Özgür Gündem'i Eylül'de yüzde 11.07 ile Günlük Evrensel, 7.17 ile Radikal, 6.91 ile Cumhuriyet, 6.49 ile Birgün izliyor.
Ülkede Özgür Gündem, Eylül'de genel hak haberleri yanı sıra kadın, çocuk ve insan hakları ile ifade özgürlüğü haberlerine de göreli olarak en çok yer veren gazete oldu.
BİA2 "hak haberciliği izlemesi" kapsamında izlenen gazeteler şunlar: Ü.Ö.Gündem, G. Evrensel, Cumhuriyet, Birgün, Radikal, Yeni Şafak, Milliyet, Zaman, Hürriyet, Akşam, Sabah, Vatan.
"Kopenhag kriterleri"nin ve "TCK tartışmaları"nın faydası!
Hak haberlerinde gözlenen genel artışta en belirleyici etmenin Eylül boyunca Türkiye gündemini işgal eden "Kopenhag Kriterleri"ne uyum, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde (TBMM) süren Türk Ceza Kanunu (TCK) ve özellikle "zina"nın suç sayılıp sayılmayacağı tartışmaları ve okulların açılmasıyla birlikte çocuğa ve eğitime ilişkin konuların toplumsal gündeme yerleşmesinin etkili olduğu söylenebilir. Nitekim birinci sıradaki olan Ülkede Özgür Gündem'in insan hakları haberlerine ayırdığı pay Ağustos'ta yüzde 5.65'ten Eylül'de yüzde 7.95'e yükselirken kadın hakları haberlerine ayırdığı pay her iki ayda da 2.70 oldu. Ancak çok satışlı gazetelerde bu paylar daha gözle görülür bir biçimde arttı. Hürriyet'in insan hakları haberlerine ayırdığı pay Ağustos'ta yüzde 0.89 iken Eylül'de yüzde 200'den fazla artarak yüzde 2.06'ya, kadın hakları haberlerine ayırdığı pay Ağustos'ta yüzde 0.75'ten Eylül'de yüzde 1.28'e yükseldi. Aynı artış oranları aşağı yukarı Vatan, Akşam, Milliyet ve diğer çok satışlı gazetelerde de gerçekleşti.
İlk beş değişmiyor
5. izlemede de hak haberciliğine verdikleri önem bakımından ilk beş sırada aynı gazeteler yer alıyor: Ü.Ö.Gündem, G. Evrensel, Radikal, Cumhuriyet ve Birgün. Ülkede Özgür Gündem ve Günlük Evrensel gazeteleri, izlemenin başladığı Mayıs'tan bu yana peş peşe ilk iki sırayı paylaşırlarken, onların ardından gelenler yer değiştiriyor. Eylül'de, önceki ay 5. sırada olan Radikal 3. sıraya çıkarken, Birgün 5. sıraya düştü. Cumhuriyet 4. sırada kalmayı sürdürdü.
Kadın hakları: İslamcılar yerinde saydı, laikler biraz kıpırdandı
12 gazeteden İslamcı görüşleriyle bilinen Yeni Şafak ve Zaman gazeteleri, önceki dört ayda olduğu gibi Eylül'de de "kadın hakları"na ayırdıkları yer bakımından peş peşe en son sıraya yerleşiyorlar. Eylül'de dikkat çeken çok satışlı gazetelerde kadın hakları haberlerine göreli olarak önceki aylara göre daha çok yer ayrılmış olması. Vatan, Hürriyet ve Milliyet, kadın haklarına verdikleri yer açısından, genel toplamda ilk beşte olan Günlük Evrensel, Cumhuriyet ve Birgün'ü aşağı iterek onların yerine yerleşiyorlar. Eylül boyunca Türkiye gündemini işgal eden "zina" tartışması göz önüne alındığında bu gazetelerin, kadın haklarını savunma konusuna ilgilerinin genel haklardan çok Batılı "hayat tarzı"nı koruma ve laiklik bağlamında yükseldiğini söylemek mümkün.
İnsan haklarına artan ilgi
İzlenen 12 gazete, Eylül'de de önceki dört ayda olduğu gibi genel haklar arasında göreli olarak en çok yeri insan hakları haberlerine verdiler. Ülkede Özgür Gündem haberlerinin yüzde 7.95'ini, Günlük Evrensel 6.57'sini, Cumhuriyet 3.94'ünü, Yeni Şafak 3.92'sini, Radikal 3.71'ini; insan haklarına ayırdı. Birgün gazetesi önceki aya oranla insan hakları haberlerine ayırdığı yeri yüzde 50'den fazla artırmakla birlikte bu alanda ilk beşin dışına çıktı. Akşam ise yüzde 1.50 ile insan hakları haberlerine Eylül'de en az yer veren gazete oldu.
BİA2 ve hak haberciliği
Hak haberciliği izlemesi, IPS İletişim Vakfı tarafından sürdürülen "Medya Özgürlüğü ve Bağımsız Gazetecilik, İzleme ve Haber Ağı Projesi" kısa adıyla BİA2 kapsamında gerçekleştiriliyor.
Projenin amaçları şöyle sıralanıyor:
* Enformasyonun toplumsal ve kültürel değeri konusunda halkın duyarlığının artırılması;
* İfade özgürlüğü ihlallerinin izlenmesi ve ifade özgürlüğünün genişletilmesi doğrultusunda gerçekleştirilen reformların uygulanmasının özendirilmesi;
* Çoğulculuk ve kamu yönetimine katılımın geliştirilmesi için yerel medyanın güçlendirilmesi;
* Haklar konusunun daha çok ve daha nitelikli olarak haberleştirilmesi;
* Gazetecilik standartlarının ve meslek etiğinin yükseltilmesi.
İzleme kapsamında sürdürülen çalışmalar arasında üç ayda bir yayımlanan "Medya Özgürlüğü ve Hak İhlalleri" "Gözlem Raporları" da var. İkincisi Temmuz başlarında yayınlanan "Medya Gözlem" raporları, hükümet ve idarenin yazılı basın, radyo ve televizyonların seslerini özgürce duyurabilmesinin önüne koyduğu yasal ve fiili engellere dikkati çekmeyi; habercileri, meslek kuruluşlarını ve halkı ihlaller konusunda bilgilendirmeyi; idareyi ifade özgürlüğü yolunda gerçekleştirilmiş reformların sürdürülmesi bakımından uyarmayı hedefliyor.
"Hak haberciliği" izlemesi ise Türkiye medyasına bu alanda daha nitelikli ve daha kapsamlı bir habercilik için "hak haberciliği" alanında yaptıklarına ilişkin bir ayna tutmayı amaçlıyor.
İzleme nasıl yapılıyor?
Hak haberciliği izlemesi, günlük olarak izlenen 12 ulusal gazetenin haberleri arasında yer alan kadın, çocuk ve insan hakları ile ifade özgürlüğü konularındaki haberlerin ayrıştırılması, sayılması ve toplam haber sayısına, ayrı ayrı ve bir arada oranlanması yoluyla gerçekleştiriliyor. Sayım sırasında ekler göz önüne alınmıyor. Gazetelerin ekler dışında kalan temel bölümlerinde yer alan reklam ve duyurular dışındaki bütün girişler sayılıyor ve değerlendiriliyor.
Sıralama, her bir gazetenin kadın, çocuk, insan hakları ve ifade özgürlüğüne ayrılan haberlerin toplamının genel haber toplamına oranı ile elde ediliyor. Bu amaçla 12 gazetenin her biri bianet editörleri tarafından her gün haber konularına göre ayrıştırılıyor. Gazetelerin her gün yayınladıkları haber sayısı, haberler tek tek sayılarak bulunuyor. Sonuçlar bir veri tabanı üzerinde işlenerek, kadın, çocuk, insan hakları ve ifade özgürlüğü kategorileri üzerinden genel haber sayısına oranlanıyor; dört kategorinin toplanarak genel haber sayısına oranlanmasıyla da genel sonuçlara erişiliyor. (EK)
BİA2 Hak haberciliği, Eylül izleme sonuçları için tıklayınız.
