Dördüncü kuvvet tanımı iktidara ilişkindir. Yasama-yürütme-yargı olarak bölünmüş iktidarın dördüncü parçası olarak işlev görmesine gönderme yapan bu tanım onu (basını) siyasal iktidarın bir parçası haline getirir.
Oysa basın, çoğu zaman kendilerinin de dile getirdiği üzere siyasal iktidarın değil, sivil toplumun içinde eylediği kamusal alanın sesi olmalıdır.
Medya neyin kuvveti?
Kamusal alan içinde devlet-sivil toplum ilişkileri açısından medyanın konumu/gündemi onun siyasal iktidarın mı, sivil toplumun mu sesi olduğunun ve demokratikleşme sürecindeki yönlendirici rolünün turnusol kağıdı olarak değerlendirilebilir.
Hak örgütlerinin ve mücadelelerinin haberleri açısından medyayı değerlendirdiğimizde eskisine oranla artan bir şekilde insan hakları konusunun bahsedilmeye değer, haber değeri olabilecek bir haber konusu olarak görülmeye başlandığını söyleyebiliriz.
Bu sadece Türkiye'ye özgü bir gelişme olmayıp, Uluslararası İnsan Hakları Konseyi'nin 2002 yılı raporunda da yer alan bir gözlemdir.
8 ulusal gazete, 3 haber sitesi
Aşağıdaki tablo Türkiye'de İnternet üzerinden arşiv taraması yapılabilen 8 ulusal gazeteyle (Milliyet, Hürriyet, Sabah, Akşam, Vatan, Yeni Şafak, Zaman) belli başlı gazeteler ile İnternet temelli üç haber sitesinin (Haberx, Habertürk, Bianet) içerik taramasının sonuçlarını gösteriyor.
Söz konusu sitelere 6-7 Ekim 2004 tarihlerinde girilerek "insan hakları", "Birtan Altınbaş", "İnsan Hakları Derneği", "Mazlumder" ve "İbrahim Tatlıses" gibi anahtar kelimeler üzerinden arama yapılmıştır.
| Gazete | İnsan Hakları | Birtan Altınbaş | İnsan Hakları Derneği | Mazlumder | İbrahim Tatlıses |
| Milliyet | 1.183 | 12 | 84 | 8 | 190 |
| Radikal* | 2.759 | 20 | 5 | 7 | 196 |
| Sabah | 599 | 15 | 25 | 13 | 152 |
| Hürriyet | 1.020 | 2 | 7 | 23 | 200+ |
| Vatan | 42 | 2 | - | - | 32 |
| Zaman** | 4.500 | 6 | 58 | 26 | 58 |
| YeniŞafak | 413 | - | 53 | 57 | 24 |
| Türkiye | 111 | - | 6 | 1 | 25 |
| Akşam | 2.241 | 6 | 148 | 3 | 950 |
| HaberX | 521 | 7 | 3 | 14 | 107 |
| HaberTurk | 50 | - | 30 | 8 | 50 |
| Bianet | 2.962 | 13 | 585 | 108 | 30 |
* Radikal Gazetesi'nin Cumartesi ve Pazar Ekleri tarama kapsamı dışındadır.
**Zaman Gazetesi'ne ilişkin sayım 2004 yılının başından 7 Ekim tarihine kadar olan dönemi kapsamaktadır.
Tarama sonuçları gazetelerde yer alan "haber" sayısını değil, gazetelerin İnternet versiyonlarındaki tüm kısımlarında, aranan kelimenin geçme sıklığını gösteriyor.
Zaman önde
Buna göre tabloyu incelediğimizde, Zaman Gazetesi 4.500 frekans sayısı (geçme sıklığı) ile önde görünüyor.
Üstelik tarama sonuçları yılın ilk on ayını kapsıyor. Zaman Gazetesi'nde çıkan insan hakları ile ilgili haberlerin önemli bir kısmının başörtüsü ile ilgili olduğu tahmini yanlış olmayacaktır.
Zaman Gazetesi'ni 2.962 ile haber sitelerinden Bianet izliyor. Ardından (Cumartesi ve Pazar ekleri taramaya dahil edilemeyen) Radikal ve Akşam Gazeteleri geliyor.
Gazetelerin ve haber sitelerinin İnternet arşivlerinin aynı süreleri kapsamaması, farklı tarihlere dek geri gidebileceği dikkate alınarak daha yakın zamana ilişkin bir örnek olay alınmasının kontrolü sağlayacağı düşünüldü.
"Birtan Altıntaş"ta Radikal
Bu düşünceden hareketle, "Birtan Altınbaş" kelimesinin tarama sonucuna göre Radikal 20 frekans sayısı ile ilk sırada, Sabah 15 ile ikinci, Bianet ise 13 ile üçüncü sırada geliyor.
"İHD" ve Mazlumder'de de Bianet
"İnsan Hakları Derneği"nin yer alma sıklığında ise Bianet 585 ile diğer haber sitelerini ve arşivleri 1995'lere 1997'lere uzanan gazeteleri epeyce geride bırakıyor.
Akşam Gazetesi 148 ile ikinci, Milliyet ise 84 ile üçüncü sıradadır. Bir başka hak örgütü olarak "Mazlumder"in yeralma sıklığında da Bianet 108 frekans sayısı ile Yeni Şafak gazetesini bile (57) geride bırakıyor.
"İbrahim Tatlıses"te Akşam önde
Tablonun son kolonu ise toplumdaki popüler imgeler karşısında insan haklarıyla ilgili haberlerin zayıflığının bir göstergesi olarak tabloya dahil edildi.
Bu çerçevede, "İbrahim Tatlıses"in yer alma sıklığında Akşam gazetesi 950 ile en önde yer alırken, Bianet (30) ile Yeni Şafak (24) en sona düştüler.
"İnsan hakları" haberciliğinde içerik
Bu tarama gazete içerikleri ile ilgili verileri içermiyor. Yukarıda bahsettiğimiz raporun sonuçlarına dayanarak ve durumun bizde de çok farklı olmayacağı önkabulünden hareketle devam edersek içeriğe ilişkin birkaç önemli noktayı şöylece vurgulayabiliriz:
* İnsan haklarıyla ilgili haberler medyada eskisine oranla biraz daha fazla yer bulmakla birlikte, pek çok insan hakları sorunu medyada ya yetersiz yer buluyor ya da hiç bulmuyor.
* Sorunlar daha az göze batıyor, haber süreçleri daha yavaş işliyor ve daha nadir haberleştiriliyor.
* İnsan hakları halen büyük ölçüde siyasal ve sivil haklar olarak anlaşılıyor, uluslararası ekonomi, yoksulluk, eşitsizlik ve sosyal-ekonomik ayrımcılık gibi ekonomik sorunlar medya tarafından haberleştirilirken bu sorunların içerdiği ekonomik, sosyal ve kültürel haklar boyutu çoğu zaman ihmal ediliyor. (G
* Doç.Dr.Gülgün Erdoğan Tosun, Ege Üniversitesi, İletişim Fakültesi
