* Masalın Türkçesine buradan ulaşabilirsiniz.
Я1омэ я1отэжэу, зы лъэхъанэгорэм зы Бэшкэш1э лъашэгорэ, ц1элыеу Бэшкэжъ лъашэ зыра1орэ зы нэбгэ тхьамышк1э дэдэ горэ шы1агъ. Къушъхьэм бэшкэ шиш1ыри ишэштыгъ, аш ипарэгьэ/ахъшэгьэ шы1эштыгъ.
Зы мафэгорэм шак1омэ къырафыжагъэу зы бэджэжъые ц1ык1у илъэгъугъ. Ибэшкэр тырыдзи бэджэжъыер бэшкэм ч1ыриубытагъ. Т1эк1у къэнэуж шак1охэр къэсыгъэх:
“Зы баджэгорэ къетфыжэгъагъ, плъэгъугъа?” къыра1уи къеупч1ыгъэх.
“Слъэгъугъ, улъэныкъом рэчагъ” и1уи шак1охэр 1уригъэк1ыжыгъэх Бэшкэш1э лъашэм. Аш нэужым, ”Баджэр сыук1ыни, ишъо тэсхын, сыпэмыплъахэу зы бэджашъо згъотыгъэу сыхъугъ” и1уи ишъэжъые къырихи баджэм ипшъэтыкъ ч1ыри1агъ, здиук1ыпэным баджэр къэгушэ1агъ:
“Шъыд хъун сымыук1, сымыук1ымэ пшым ипшъашъэ шъузэу, Иныжъ Зэшиблым исэрай сэраеу къыпфэсш1ын” къыри1уагъ.
Бэшкэш1э лъашэр егупшысагъ, ”Мэпц1’ымэ зы бэджашъом сыхэк1ыжыгъэу сыхъун, шъыпкъэр къе1омэ дунаер сэсыеу хъун ” и1уи бэджэжъыер гъусэ къиш1и иунэ къек1ужыгъ.
Мэфэ заулэ къэнэуж, Бэджэжъыем Бэшкэш1э Лъашэм шыгъын дахэхэр иригъэшэфыгъ, Пшым исэрай гупэм зы заулэрэ блыригъэк1ыгъ. Пшымрэ ишъузрэ ягъэш1агъохэу къеплъыгъэх:
“Олъэгъуа, зэ мыш еплъ!. . Бэшкэш1э лъашэм шъыдэ гъэш1эгъонэу зызэрифагъ…зыгорэ, ч1эны къыфэнагъ шъо1уа?” зэра1ожыгъ еж ежырэу.
Мэфэ заулэ къэнэуж Бэджэжъыер пчэдыжыпэ дэдэу Пшым иунэ рэк1уагъ:”Бэшкэш1э лъашэр хъуршитфмэ яшэкалъэ къыфэягъ” яри1уагъ. Пшым мыр игъэш1эгъуагъ, ау зи имы1уахэу шэкалъэри къыритыгъ.
Мэфиш къэнэуж, еж рилъхьэгъэ хъуршитф заулэ ч1ыгъоу шэкалъэр Пшым фыриьыжыгъ:
“Бэшкэш1э лъашэм тхьауегъэпсэу къыуе1ожы, хьигь сэумэ пл1анэ шэкалъэм къыфай” ри1уагъ.
Къыздигъэзэжыным Пшыр иужыгьэ къылъыгьагъ:”Зэ къызэтэуцу Бэджэжъый. Шэкалъэм ич1э хъуршэ заулэ къинагъ, махь, здахьыжых” къыри1уагъ. Бэджэжъыеми:
“О-о-оу, Бэшкэш1э лъашэм аш фэдэу бэ дэдэ и1, зыт1узыш хэч1ыгъэми 1офэп…” ри1ожыгъ. Пшымрэ ишъузрэ:
“О-уи-уиу, ныбжи тигу къэк1ыныеп, Бэшкэш1э лъашэр моштэу зэрэбаер. . ” зэра1ожыгъ.
Мэфит1у къэнэуж, Бэджэжъыер, ич1э сэумэ пл1энэ заулэ рилъхьи шэкалъэр Пшым фырихьыжыгъ:”Бэшкэш1э лъашэм сэлам къыуе1ожы, гьыри дышъэ сэумэ шэкалъэм къыфэягъ” ри1уагъ. Къыздигъэзэжыным, ”Шэкалъэм сэумэ пл1энэ заулэ къинагъ, къэгъази здахьыж” къи1уагъ Пшым. Бэджэжъыеми:
“Къэрэн, Бэшкэш1э лъашэм мэфит1у ренэ ахэр фэпчынэу икъугъ, 1офэп” ри1ожыгъ.
Пшымрэ ишъузрэ я1он ямыш1эжэу къызэтэнагъэх.
Дышъэ сэумэ шэкалъэр зы мафэ нахьыбэ пыригъэплъагъэп. Бэджэжъыем, Бэшкэш1э лъашэм ерагъэ-псэрагъэу ригъэгъотыгъэ зы сэумэ дышъэр ич1э рилъхьи шэкалъэр Пшым фырихьыжыгъ:”Бэшкэш1э лъашэм бо тхьауегъэпсэу къыуе1ожы” и1уи шэкалъэр ритыжыгъ. Къыздигъэзэжыным, ”Бэджэжъый, зэ т1эк1у къызэтэуцу, шъуи зы дышъэ сэумэ шэкалъэм къинагъ, махь, зыдахьыж” и1уи Пшыр къылъыгьагъ.
“1офэп, Бэшкэш1э лъашэм аш фэдэ дышъэхэр зы мафэгьэ ишэкынэу икъугъ, зы дышъэ хэзыгъ п1оу утэгушэ1ахьыжынэ 1офыжэп ар” ри1ожыгъ Пшым.
Пшымрэ ишъузрэ, ”Мы Бэшкэш1э лъашэр бо баеу къыч1эк1ыгъ, мадж, типшъашъэ зэ къафэягъагъэми тыхэгуш1ук1эу еттыни” зэра1ожыгъ. Бэджэжъыер къогъум къоуцуагъэу шъэфы дэдэу къызэрэда1оштыгъэр яш1эштыгъэп.
Мэфэ заулэ къэнэуж, Бэджэжъыер, Пшым исэрай еблэгъагъ, ”Тхьам зэре1уагъэу шъуипшъашъэ Бэшкэш1э лъашэм фэш1гьэ сыфэенэу сыкъэк1уагъ” яри1уагъ, Пшымрэ ишъузри хэгуш1ук1ыхэу пшъашъэр къыратыныр ядагъ.
Нысашэ яш1ын фэш1гьэ нысэшак1охэр гъогум тэхьагъэх. Бэшкэш1э лъашэмрэ пшъэшъэ гуашэр зэбгъэдэсхэу кум/шыкум исыгъэх. Гъогур Бэджэжъыем хырихэштыгъ, нысэшак1охэр аш лъык1оштыгъэх.
К1охэепэтэ гъогупэм зы мэл эхъогъуфо къышылъэгъуагъ.Бэджэжъыер псынч1э дэдэу мэлахъохэм ядэж рэчи къак1орэ нысэшак1охэр яригэлъэгъугъ:”Мы къак1орэ дзэр шъолъэгъуа?Къызэрэнэсхэу шъуаук1ышт” яри1уагъ. Мэлахъохэр шынагъэх, рэзазэхэу къызэтэнагъэх. ”Къызык1охэрэм, мы мэл эхъогъур хэты ий я1они къышъоупч1ыштых, шъори ‘Бэшкэш1э лъашэм ий’ шъу1омэ, мыхэр тэтшышэх я1они зи къышъуа1оштэп, блэк1ыни к1оштых” яри1уагъ мэлахъохэм.
Т1эк1у къэнэуж нысэшак1охэр къэсыгъэх, ”Мы мэл эхъогъур хэты ий” я1уи къяупч1ыгъэх, мэлахъxоэми, ”Бэшкэш1э лъашэм ий” зя1ом лъэшэу ягъэш1эгъуагъ, ”Мы л1ым мэл эхъогъуфо и1эу къыч1эк1ыгъ, тоштэу мыш нэсыфэ тымыш1агъ?” я1уагъ.
Нысэшак1охэр гъогум тэтхэу, япэрапш1эу зы псыцу эхъогъум, ет1уанэ зы шыбзы эхъогъум 1уч1агъэх, ахэми яахъом “Мы эхъогъур Бэшкэш1э лъашэм ий” я1уи яшъхьэ ш1уахыжыгъэу яш1ош1ыгъ.
Яужыпкъэм Иныжъ Зэшиблым дышъэгьэ гъэлыдыгъэу исэраифо къэлъэгъуагъ. Бэджэжъыер занч1эу сэрай к1оц1ым илъэдагъ, зы иныжъгорэм Бэджэжъыер къиубытыгъ, ”Ей, и1уи ишмэ ялъыгьагъ, -Зы бэджэжъые къэсыубытыгъ, зы шъэжъыегорэ къысфэшъухь, ишъо тэсхын фэш1гьэ” и1уагъ. Мыр зызэхехым Бэджэжъыер къэгушэ1агъ:
“Шъо сэ сышъуук1ыным шъупылъ, сэ шъошъукъэзгъэнэжыным сыпылъ. Шъолъэгъуа мы къак1орэ дзэшхор?Къызэрэнэсхэу шъуаук1ышт. Мыш фэш1гьэ къак1ох. Мыш икъэбар шъозгъэ1ун с1уи сыкъэк1уагъ” яри1уагъ Бэджэжъыем.
Иныжъхэр штагъэх, рэп1эт1раохэу къызэтэнагъэх. ”Шъо мы хатэм дэлъ мэкъу атэхэм шъуак1оц1ырыхьи зыжъугъэбылъ, шъо шъузамыгъотырэм ахэр дэк1ынхи к1ожыштых” и1уагъ Бэджэжъыем. Иныжъхэр мэкъу атэхэм як1оц1ыхьэхи зягъэбылъыгъ, шъо шъузамыгъотырэм ахэр дэк1ынхи к1ожыштых” и1уагъ Бэджэжъыем. Иныжъхэр мэкъу атэхэм як1оц1ыхьэхи зягъэбылъыгъ.
Т1эк1у къэнэуж шыухэр къэсыгъэх, Бэджэжъыер шыумэ апэгъок1ыгъ, аш к1элъык1оу кугьэ къак1орэхэми япэгъок1ыжыгъ, ахэм анэужым, ”Мы мэкъу этэфохэр шъолъэгъуха, шъуишымэ яфырикъун фэдиз хэшъухи къыдафэрэм маш1о ешъудзыл1, мэзахэу мэхъу, Бэшкэш1э лъашэмрэ нысач1эмрэ яфэш1гьэ чэшыр жъугъэнэф” яри1уагъ.
Шыумэ яфырикъун фэдиз атэхэм мэкъу хырахыгъ, аш нэужым иныжъхэр зыхэс мэкъу атэхэм маш1о ч1ырадзагъ, хъурэ ш1эрэр зимыш1эрэ иныжъхэр ч1ыч1ы1 рагъа1оу хырагъэстахьыгъэх.
Моштэу Гошэ нысэмрэ Иныжъ Зэшиблым исэрайрэ Бэшкэш1э лъашэм иеу рэхъугъ.
Зы мафэгорэм Бэшкэш1э лъашэм, ”О, Бэджэжъый, сыбгъэунэжыгъ!Ул1эмэ гъоплъэ бэн къыпфазгъэш1ышт” ри1уагъ Бэджэжъыем.
Зы мафэгорэм Бэшкэш1э лъашэр иуплъэк1ун фэш1гьэ Бэджэжъыем л1агъэ фэдэу зиш1и ч1ыгум тэгъолъхьагъ. Гуашэр гузэжъогъуфо хэтэу Бэшкэш1э лъашэм идэж рэчагъ:”Ей, л1ы, тыунэхъугъ, ти Бэджэжъые рэл1агъ” и1уагъ. ”Ара узигъапэрэр, мо шъэжъыегорэ къахьи ишъо тэсын, ишъо орэмык1од” и1уагъ Бэшкэш1э лъашэми.
Мыр зызэхехым Бэджэжъыер къызшъхьылъэти, ”Олъэгъуа, сэ узгъэунэжыгъ, о гъоплъэ бэн къысфабгъэш1ынэу къысэп1огъагъ, гьы сшъо тэпхынэу укъежагъ, тоштэу баеу усш1ыгъэмэ аш фэдэ къабзэу тхьaмышк1э дэдэу узэрэсш1ыжыштыр плъэгъужын” ри1уагъ.
Бэшкэш1э лъашэми, ”Сэ укъызэрэдэсэмэркъэурэр сш1эштыгъ, аш фэш1гьэ сэри сыкъыбдэсэмэркъэугъ нэ1эп. Сэ пфязгъэш1ышт гъоплъэ бэнымрэ уишъорэ яуасэ сяпылъыжынэу сышытэп” и1уи Бэджэжъыер игъэпц1’эжыгъ, еунэ епсэоу къэнэжыгъэх.
Нот. Мы тхыдэжъыр сятэ Хьапый Махьмудым бэрэ къысфи1отэгъагъэхэм ашыш.
* Masalın Türkçesine buradan ulaşabilirsiniz.
* Anlatan: HAPI Yusuf Mahmut Yıldız, Çeviren: HAPI Cevdet Yıldız
